Skurcze łydek – przyczyny i leczenie

W mięśniach całego organizmu regularnie dochodzi do cyklicznego kurczenia i rozkurczania włókien aktynowych i miozynowych. Warunkuje to prawidłowe funkcjonowanie podczas ruchu zarówno kończyn, jak i narządów wewnętrznych.

Podczas nagłego i niefizjologicznego skurczu mięśnia dochodzi do jego gwałtownego skrócenia, który utrzymuje się przez kilka chwil. Takiemu zajściu towarzyszy uczucie bólu, dyskomfortu i spięcia. U niektórych osób skurcze nie zdarzają się zbyt często, lecz są osoby, u których stanowią one ogromny problem i znacznie utrudniają normalne funkcjonowanie.

Nieprawidłowe kurcze są najczęściej spowodowane zaburzeniem przekaźnictwa nerwowego w obrębie mięśnia. Polega ono na wystąpieniu nagłego i nieprzewidywalnego impulsu elektrycznego. Prowadzi to do zablokowania spięcia włókien mięśniowych i bolesnego skurczu.

Skurcze w mięśniach mogą być spowodowane różnymi zaburzeniami, lecz bardzo często ich pochodzenie pozostaje nieznane.

Najczęstsze przyczyny skurczy łydek to:

• zaburzenia elektrolitowe, najczęściej zbyt niski poziom potasu lub magnezu we krwi,
• aktywność fizyczna bez odpowiedniego kondycjonowania organizmu,
• zaburzenia neurologiczne, takie jak choroba Parkinsona lub neuropatie towarzyszące cukrzycy,
• odwodnienie organizmu, które może być spowodowane niewystarczającą podażą płynów, wymiotami lub biegunką,
• zaburzenia hormonalne przykładowo niedoczynność tarczycy lub nadnerczy,
• niewydolność krążenia.

Szczególnie narażone na kurcze mięśni są kobiety ciężarne, sportowcy oraz osoby powyżej 50. roku życia.

Stosowanie niektórych leków również może powodować zwiększone ryzyko skurczów. Są to przede wszystkim leki diuretyczne stosowane w nadciśnieniu tętniczym i przy obrzękach, takie jak hydrochlorotiazyd, indapamid oraz spironolakton. 

Każdy, kto doświadczył choć raz kurczu w łydce, potwierdzi, że jest to bardzo charakterystyczne i nieprzyjemne odczucie.

Objawy skurczu mięśni nóg to:

• nagły i silny ból łydek, który utrzymuje się nawet do 48-72 godzin,
• uczucie napięcia i rozpierania,
• miejscowy obrzęk,
• drżenie napiętego mięśnia.

Skurcz mięśni odróżnia się od innych dolegliwości bólowych tym, że najczęściej ustępuje po rozciągnięciu napiętej tkanki. Często pojawiają się wieczorem i w nocy – takich skurczy doświadczyło nawet do 60% dorosłych osób.

Leczenie kurczów mięśni niestety nie należy do najłatwiejszych. Podstawowym elementem zmniejszania nieprzyjemnych objawów skurczu mięśni jest rozciąganie kończyny. Można tego dokonać poprzez powolne wchodzenie na palce stóp z uniesieniem pięt lub poprzez naprzemienne napinanie stopy z wyciągnięciem palców i z napinaniem pięty. Przy uporczywych skurczach dobrze sprawdzą się także ciepłe okłady oraz masowanie napiętych mięśni kolistymi ruchami. Można również masować mięsień kostkami lodu.

Podczas skurczów należy zapewnić organizmowi odpowiednie nawodnienie. Warto wówczas podawać płyny, najlepiej wzbogacone o elektrolity.

Jeśli te domowe sposoby nie pomagają, to należy skierować się do lekarza. Wówczas może on zalecić leki na receptę do stosowania na kurcze lub skierować do dalszej diagnostyki w celu odszukania przyczyny. 

Znacznie łatwiej zapobiegać skurczom niż je leczyć. Dlatego profilaktyka skurczów w nogach jest tak ważna u osób ze zwiększonym ryzykiem ich występowania.

   • aktywność fizyczna

Regularne ćwiczenia znacznie zmniejszają ryzyko powstania skurczów. Mogą to być spacery, jazda na rowerze lub rowerku stacjonarnym oraz rozciąganie się. Ruch poprawia funkcjonowanie mięśni, zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia skurczu.

U sportowców szczególnie ważnym elementem profilaktyki skurczów jest odpowiednie rozciąganie przed i po aktywności fizycznej. Istotną rolę będzie również odgrywać rozgrzewka przed aktywnością.

   • dieta

Zdrowa dieta bogata w witaminy i minerały również jest znaczącym elementem profilaktyki kurczów mięśni. Warto każdy posiłek wzbogacać o owoce i warzywa, a także w orzechy, które są źródłem wielu minerałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania mięśni.

   • nawodnienie

Odwodnienie i niedobory elektrolitowe powodują wysokie ryzyko wystąpienia skurczów. Dlatego nawodnienie jest tak istotne w zapobieganiu skurczom. Jest to szczególnie ważne u osób starszych, stosujących leki moczopędne oraz w upalną pogodę.

   • suplementacja

W celu zapobiegania skurczom mięśni polecane są różne suplementacje:

• magnez – suplementacja magnezu ma potwierdzoną naukowo skuteczność u kobiet w ciąży i w tej grupie jest leczeniem pierwszego wyboru. Niestety badania na pozostałych grupach ludzi nie potwierdziły takiej samej skuteczności. Jednak większość populacji wykazuje niedobór magnezu, więc suplementacja 200 mg tego minerału jest bezpieczna. Wybierając preparat magnezu, warto wybrać produkt zarejestrowany jako lek zawierający dobrze przyswajalną sól magnezu np. mleczan, cytrynian, asparaginian lub diglicynian.
• magnez z potasem – takie połączenie minerałów często znajduje się w suplementach polecanych w leczeniu skurczów. Jednak brakuje jednoznacznych badań na ich skuteczność. Dodatkowo należy zachować szczególną uwagę podczas ich stosowania, gdy równocześnie przyjmuje się leki diuretyczne oszczędzające potas (spironolakton) oraz niektóre leki na nadciśnienie (np. lizynopryl, ramipryl, telmisartan), ponieważ te leki powodują wzrost stężenia potasu we krwi.
• witaminy z grupy B – połączenie witamin B2, B6 i B12 korzystnie wpływa na przekaźnictwo nerwowe, a co za tym idzie – zmniejsza ryzyko nieprawidłowych impulsów nerwowych prowadzących do skurczu mięśni.

   • odpowiedni ubiór

Aby zapobiegać skurczom łydek, należy zwrócić szczególną uwagę na ubiór. Nie powinno się wówczas nosić zbyt ciasnych ubrań i wąskich butów. Utrudniają one krążenie, co może doprowadzić do kurczu mięśni.

Skurcze nóg, które ustępują po około 10 minutach, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Jeśli jednak towarzyszą im niedowład, osłabienie organizmu lub silne dolegliwości bólowe, to warto skierować się do lekarza pierwszego kontaktu.

Bibliografia:
Tuszyński, P. K. (2023) Leki pierwszego wyboru. Wydawnictwo Farmaceutyczne.
Allen, R. E., & Kirby, K. A. (2012). Nocturnal leg cramps. American family physician, 86(4), 350-355.
Miller, T. M., & Layzer, R. B. (2005). Muscle cramps. Muscle & Nerve: Official Journal of the American Association of Electrodiagnostic Medicine, 32(4), 431-442.
Young, G. (2015). Leg cramps. BMJ clinical evidence, 2015.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka