ADHD u dzieci – przyczyny, objawy i terapia

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi to zaburzenie neurorozwojowe, którego objawy pojawiają się zwykle we wczesnym lub średnim dzieciństwie. ADHD cechują zaburzenia koncentracji uwagi i/lub nadruchliwość oraz impulsywność. Objawy te są rozwojowo nieprawidłowe, nieodpowiednie do wieku i mają negatywny wpływ na funkcjonowanie dziecka w wielu sytuacjach, np. w domu, w szkole czy wśród przyjaciół. 

ADHD występuje u 5-8% dzieci (częściej u chłopców niż u dziewcząt) i może utrzymywać się aż do dorosłości. Nierzadko współistnieje z innymi zaburzeniami neurorozwojowymi i psychicznymi. 

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi trzeba zdiagnozować i należy leczyć już u osób w młodym wieku. 

Następstwem nieleczonego ADHD może być bowiem narastanie objawów i wystąpienie powikłań, np.:
   • rozwój uzależnienia od substancji psychoaktywnych;
   • nieukończenie edukacji na planowanym poziomie;
   • częste uleganie wypadkom i urazom;
   • popadanie w konflikty z prawem;
   • zapadanie na cywilizacyjne choroby somatyczne.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy główne objawy ADHD są wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania wybranych struktur kory przedczołowej i łączących je obwodów neuronalnych. U osób z ADHD nie dochodzi do prawidłowej aktywacji odpowiednich struktur mózgowia, nie są one adekwatnie stymulowane lub dzieje się to nieefektywnie, co skutkuje wystąpieniem objawów.

Przyczynami nieprawidłowości w korze przedczołowej są czynniki genetyczne (odpowiadają za obraz zaburzenia w ponad 75%) i środowiskowe. 

Do tych ostatnich należą m.in.:
   • palenie tytoniu czy picie alkoholu przez matkę w czasie ciąży;
   • nieprawidłowości okresu ciąży i porodu (np. poród przedwczesny);
   • ekspozycja na ołów;
   • niedobór żelaza (prawdopodobnie).

Symptomy ADHD u poszczególnych dzieci są zróżnicowane. Wyróżnia się trzy podtypy zaburzenia. Charakteryzują się one głównie deficytami uwagi, nadruchliwością i impulsywnością lub ich kombinacją. 

Dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi nie są w stanie skupić się na zadaniach lub zabawie. Ponadto nie dbają o szczegóły, popełniają błędy z braku ostrożności i nie wykonują powierzonych zadań. Mają też trudności w planowaniu i organizowaniu pracy szkolnej oraz innych zajęć. Dodatkowo łatwo się rozpraszają i sprawiają wrażenie, jakby nie słuchały, co się do nich mówi. Bywają też zapominalskie i często gubią rzeczy osobiste.

Dzieci z nadruchliwością i impulsywnością są „zawsze w ruchu”. Wiercą się, wstają w sytuacjach wymagających pozostania w miejscu i często biegają lub wspinają się, gdy jest to niewłaściwe. Ponadto nie są w stanie angażować się w zajęcia w ciszy. Cechuje je też przesadna gadatliwość. Udzielają również odpowiedzi, zanim padnie pytanie. Mają trudności w oczekiwaniu na swoją kolej i przerywają innym rozmowy lub gry. Dodatkowo działają bez namysłu i rozważenia konsekwencji, np. angażują się w zachowania, które mogą powodować obrażenia fizyczne. 

Do rozpoznania ADHD nie są konieczne żadne specyficzne badania laboratoryjne czy obrazowe.

W diagnostyce wykorzystuje się narzędzia takie jak:
   • wywiad;
   • wywiad rodzinny;
   • informacje zebrane od dziecka;
   • obserwacja zachowania dziecka; 
   • opinia o funkcjonowaniu dziecka w szkole; 
   • badanie psychologiczne; 
   • badanie pediatryczne i neurologiczne. 

Badania dodatkowe, jeśli istnieje potrzeba, wykonywane są jedynie w celu przeprowadzenia diagnostyki różnicowej. Aby ocenić obecność i nasilenie objawów ADHD, w procesie diagnostycznym wykorzystuje się skale i kwestionariusze, uzupełniane przez dziecko, rodziców/opiekunów i nauczycieli (np. Conners 3).

ADHD nie da się całkowicie wyleczyć, jednak terapia może pomóc w opanowaniu objawów i poprawie funkcjonowania dziecka na co dzień.

Plan leczenia ADHD może obejmować następujące elementy:

• psychoedukacja: jej celem jest przekazanie informacji o ADHD i metodach radzenia sobie z zaburzeniem. Jest ukierunkowana na dziecko, jego rodziców/opiekunów i otoczenie (np. na szkolne grono pedagogiczne);
• psychoterapia: przy ADHD kluczowe znaczenie mają modyfikacje behawioralne i środowiskowe, czyli strategie radzenia sobie z objawami. U młodych osób może być też stosowana psychoterapia indywidualna/grupowa (np. poznawczo-behawioralna, interpersonalna czy systemowa terapia rodzin);
• treningi: w ADHD zastosowanie znajdują np. treningi rodzicielskie i trening umiejętności społecznych;
• leki na ADHD: jako lek pierwszego rzutu w ADHD stosowany jest metylofenidat (lek z grupy psychostymulantów). Zalecane bywają też: lisdeksamfetamina, atomoksetyna, guanfacyna (szczególnie u osób dorosłych), klonidyna oraz atypowe leki przeciwpsychotyczne w połączeniu z psychostymulantami. Farmakoterapia w ADHD charakteryzuje się wysoką skutecznością i – wbrew obawom niektórych rodziców – bezpieczeństwem.

Leczenie ADHD powinno przebiegać równolegle we wszystkich środowiskach funkcjonowania dziecka – nie tylko w rodzinie czy w szkole, a także w grupie rówieśniczej. Jedynie takie działania pozwalają na osiągnięcie pozytywnych efektów terapeutycznych.

Źródła:
B. Remberk (red.), Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży, Warszawa 2020, s. 373-390
M. Janas-Kozik, T. Wolańczyk (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży, Warszawa 2021, t. 1, s. 305-334
https://applications.emro.who.int/docs/EMRPUB_leaflet_2019_mnh_214_en.pdf?ua=1&ua=1 (dostęp 11.04.2024)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441838/ (dostęp 11.04.2024)
https://icd.who.int/browse/2024-01/mms/en#821852937 (dostęp 11.04.2024)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka