Alergia pokarmowa – przyczyny, objawy i leczenie

Alergia pokarmowa to niepożądana odpowiedź immunologiczna, wywoływana przez normalnie nieszkodliwe antygeny białkowe żywności. Nie należy jej mylić z nietolerancją pokarmową, która nie angażuje układu odpornościowego. Alergia pokarmowa daje objawy o różnym nasileniu – od łagodnych po ciężkie. W skrajnych przypadkach może prowadzić do groźnej anafilaksji. 

Alergia pokarmowa jest dziś poważnym problemem zdrowia publicznego. W ciągu ostatnich 30 lat częstość występowania tej choroby znacznie wzrosła, głównie w krajach o zachodnim stylu życia. Szacuje się, że na alergię pokarmową cierpi obecnie 5% dorosłych i 8% dzieci. Choroba wiąże się z wieloma obciążeniami i może znacząco obniżać jakość życia.

Uczulenie może spowodować każdy pokarm. Jednak za około 90% wszystkich alergii pokarmowych odpowiadają białka tzw. wielkiej ósemki. 
Należą do niej: 
   • mleko;
   • jaja;
   • orzechy ziemne (arachidowe);
   • inne orzechy;
   • ryby;
   • skorupiaki;
   • pszenica; 
   • soja.

Szczególną grupą narażoną na reakcje alergiczne po spożyciu pokarmu są osoby z alergią na pyłki roślin. Mogą u nich bowiem występować tzw. reakcje krzyżowe. Pojawiają się one po kontakcie z pokarmem, którego budowa cząsteczkowa jest podobna strukturalnie do pierwotnie uczulającego alergenu. Przykładowo u kogoś z uczuleniem na pyłki brzozy reakcja alergiczna może wystąpić także po zjedzeniu surowego jabłka.

Alergia pokarmowa manifestuje się w zróżnicowany sposób. Może dawać objawy obejmujące przewód pokarmowy (np. biegunki), skórę (m.in. pokrzywka, egzema), drogi oddechowe (np. nieżyt nosa, kaszel, astma) czy układ sercowo-naczyniowy. W wyniku reakcji krzyżowych najczęściej występuje tzw. zespół alergii jamy ustnej, czyli świąd, mrowienie, pieczenie języka, ust, gardła czy podniebienia. Rzadką, ale niebezpieczną reakcją alergiczną na pokarm jest ogólnoustrojowa anafilaksja.

Za alergię odpowiadają głównie czynniki genetyczne. Szacuje się, że ryzyko wystąpienia alergii u dzieci zdrowych rodziców wynosi 5-15%, a u dzieci rodziców z alergią – aż 60-80%. Kolejnym uwarunkowaniem odpowiedzialnym za powstawanie alergii jest postępujący rozwój cywilizacyjny i – związane z nim – zwiększające się zanieczyszczenie środowiska.

Obserwowany w ostatnich latach wzrost zachorowań wynika z niekorzystnej interakcji czynników genetycznych i środowiskowych. Do najważniejszych przyczyn zwiększonej zachorowalności na alergie pokarmowe zalicza się wzrost spożycia niektórych produktów (np. egzotycznych warzyw i owoców) oraz częstsze sięganie po żywność wysokoprzetworzoną.

Rozpoznanie alergii pokarmowej opiera się na wywiadzie medycznym i badaniu fizykalnym, testach na alergię pokarmową (punktowych testach skórnych i testach polegających na oznaczeniu miana swoistych przeciwciał IgE w surowicy krwi), diecie eliminacyjnej i doustnej prowokacji pokarmowej.

W ostatnich latach do diagnostyki alergii wprowadzono testy molekularne. Umożliwiają one ocenę swoistych przeciwciał wobec określonych molekuł (komponent budujących dany alergen). Dzięki temu możliwe jest stworzenie bardzo dokładnego profilu alergii osoby chorej i precyzyjne dobranie leczenia. 

Leczenie alergii pokarmowej opiera się stosowaniu – czasowo lub stale – diety eliminacyjnej, czyli z wykluczeniem szkodliwych produktów. Ważne jest, aby usunąć je z jadłospisu całkowicie, a nie tylko ograniczyć ich ilość. Należy też unikać tzw. ukrytych alergenów. Pomaga w tym jak najczęstsze sięganie po pokarmy nieprzetworzone i uważne czytanie etykiet gotowych produktów spożywczych. 

W alergii pokarmowej stosowana jest też farmakoterapia. W zależności od objawów i ich nasilenia mogą być zalecane leki przeciwhistaminowe (np. difenhydramina, cetyryzyna) czy glikokortykosteroidy. 

Leczeniem z wyboru w anafilaksji jest adrenalina we wstrzyknięciu domięśniowym w środkową zewnętrzną część uda. Osoby zagrożone anafilaksją powinny być przeszkolone z samodzielnego stosowania adrenaliny i stale mieć do niej dostęp. 

Nowe metody leczenia alergii pokarmowej, w tym z zakresu doustnej immunoterapii alergenowej (OIT), są obecnie przedmiotem badań.

Większość dzieci „wyrasta” z alergii na mleko i jaja. Alergia na orzechy ziemne, inne orzechy, ryby czy owoce morza nie wykazuje tendencji do ustępowania. Ciężkie reakcje anafilaktyczne występują rzadko.

Źródła:
M. Jarosz (red.), Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Warszawa 2016, 2017, s. 243-252
https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/co-warto-wiedziec-o-alergii-pokarmowej/ (dostęp 17.04.2024) (dostęp 17.04.2024)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482187/ (dostęp 17.04.2024)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8023067/ (dostęp 17.04.2004)
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31930423/ (dostęp 17.04.2004)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka