Gruźlica – przyczyny, objawy, leczenie i powikłania

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez kwasooporne prątki z grupy Mycobacterium tuberculosis complex – M. tuberculosis, M. bovis i M. africanum. Do infekcji dochodzi drogą kropelkową. Źródłem prątków gruźlicy jest chory wydalający je podczas kaszlu, mówienia czy oddychania. Aktywna postać gruźlicy rozwija się u około 5-10% osób zakażonych. Zachorowanie do 12 miesięcy po zakażeniu określane jest jako gruźlica pierwotna, a pozostałe przypadki – jako gruźlica popierwotna. Nieleczona lub nieprawidłowo leczona gruźlica może prowadzić do ciężkich powikłań i narażenia otoczenia chorego na zakażenie.

Do powikłań gruźlicy należą:
   • odma opłucnowa;
   • zwłóknienie opłucnej;
   • ropniak opłucnej;
   • krwotok płucny;
   • amyloidoza.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2022 roku na całym świecie zachorowało na gruźlicę 10,6 mln osób. W Polsce zapadalność na tę chorobę jest wyższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej. Część z notowanych obecnie przypadków gruźlicy to tzw. gruźlica wielolekooporna (MDR-TB – multidrug-resistant TB), czyli wywołana przez patogeny niewrażliwe na działanie dwóch najsilniejszych leków przeciwprątkowych. Zahamowanie szerzenia się gruźlicy wielolekoopornej jest obecnie zasadniczym celem w walce z tym schorzeniem. 

Symptomy gruźlicy zwykle nie są nasilone, dlatego często jest ona wykrywana zbyt późno. 

U części chorych, niezależnie od umiejscowienia zmian, występują objawy ogólnoustrojowe takie jak:

• złe samopoczucie;
• nocne poty;
• podwyższona temperatura;
• ubytek masy ciała, a w zaawansowanym stadium – wyniszczenie.

Zajęcie płuc także nie zawsze wywołuje objawy. W części przypadków chorzy uskarżają się na długotrwały kaszel, który z czasem staje się coraz bardziej dokuczliwy. Osoby z zaawansowaną gruźlicą płuc często odkrztuszają śluzową lub ropną plwocinę. Może się w niej pojawiać krew. Niekiedy występuje duszność. 

Lekarz może wstępnie zdiagnozować gruźlicę na podstawie objawów występujących u pacjenta lub badania radiologicznego (RTG) klatki piersiowej. Potem rozpoznanie musi zostać potwierdzone badaniami mikrobiologicznymi. Przy podejrzeniu gruźlicy płuc badanym materiałem jest plwocina chorego. W niejednoznacznych przypadkach można zastosować tomografię komputerową (TK).

W diagnostyce gruźlicy wykorzystywane są też próba tuberkulinowa i testy oparte na wydzielaniu interferonu.

Badania te są stosowane:

• do wykrywania utajonego zakażenia u osób, u których – w przypadku potwierdzenia infekcji – wskazane jest leczenie profilaktyczne;
• jako pomocnicze w rozpoznaniu choroby, gdy nie ma potwierdzenia bakteriologicznego. 

Gruźlicę leczy się przy użyciu leków przeciwprątkowych. 

W większości przypadków stosowane są leki pierwszego rzutu:
   • ryfampicyna;
   • pyrazynamid
   • izoniazyd;
   • etambutol.
 

Części chorych, głównie w leczeniu prątków opornych, podaje się leki alternatywne (drugiego rzutu). 

W Polsce istnieje ustawowy obowiązek hospitalizacji osób z gruźlicą, które zakażają otoczenie. W domu mogą być leczeni chorzy, u których w plwocinie nie wykrywa się prątków.

U chorych, którzy nie byli wcześniej leczeni, terapia gruźlicy trwa na ogół 6 miesięcy. Leczenia nie można przerywać, bo prątki dzielą się powoli i są zdolne do przechodzenia w stan „uśpienia”. Ponadto w każdej populacji tych bakterii znajdują się patogeny niewrażliwe na znane antybiotyki. Dlatego w leczeniu trzeba stosować kilka preparatów. Zbyt krótkie lub nieodpowiednie leczenie sprawi, że najbardziej oporne drobnoustroje przeżyją. Taka sytuacja jest zagrożeniem dla chorego i osób z jego otoczenia, bo mogą się one zarazić opornym szczepem bakterii.

Istnieje klika metod profilaktyki gruźlicy. W Polsce obowiązkowo podaje się noworodkom szczepionkę BCG (Bacille Calmette-Guérin), która zmniejsza ryzyko ciężkich postaci gruźlicy. Prawdopodobnie jednak nie obniża istotnie ryzyka zachorowania. Kolejną metodą zapobiegania gruźlicy jest leczenie profilaktyczne. Stosuje się je najczęściej u osób, które miały kontakt z chorym. Ponadto tzw. nieswoista profilaktyka gruźlicy polega na wykonywaniu badań wykluczających schorzenie u osób, które miały kontakt z chorym oraz na zapobieganiu szpitalnym zakażeniom prątkiem gruźlicy.

Źródła:
https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/68756,gruzlica (dostęp 15.12.2023)
https://podyplomie.pl/medycyna/17838,gruzlica-czy-rzeczywiscie-choroba-z-przeszlosci (dostęp 15.12.2023) 
https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.13.1. (dostęp 15.12.2023)
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tuberculosis (dostęp 15.12.2023)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka