Dlaczego dzieci obgryzają paznokcie? Przyczyny i metody łagodzenia tego zachowania

Nazwa „onychofagia” pochodzi od słów onycho (gr. paznokieć) i phagos (gr. jeść). Zaburzenie charakteryzuje się przewlekłym gryzieniem płytki paznokcia, fałdów paznokciowych, łożyska paznokcia i/lub naskórka. Specjaliści szacują, że obgryzanie paznokci występuje u 30% dzieci w wieku 7-10 lat oraz u 45% nastolatków. 

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-11) obgryzanie paznokci zostało zaliczone do innych określonych powtarzających się zaburzeń zachowania skupionych na ciele. Należą one do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych lub pokrewnych.

Przyczyny obgryzania paznokci nie są do końca poznane. Prawdopodobnie zaburzenie wynika z kombinacji wielu czynników. Naukowcy uważają, że ważną rolę w jego rozwoju odgrywają uwarunkowania genetyczne. Ponadto do onychofagii przyczynia się naśladowanie zachowań rodziców lub rodzeństwa. 

Nawyk obgryzania paznokci może być też związany ze stresem oraz napięciem nerwowym i stanowić formę ich odreagowania. Do kolejnych przyczyn onychofagii zalicza się nudę i brak aktywności. U młodszych dzieci obgryzanie paznokci może być przeniesieniem nawyku ssania kciuka.

Długotrwałe lub intensywne obgryzanie paznokci jest nie tylko problemem estetycznym, ale również zdrowotnym i stomatologicznym. Może prowadzić do uszkodzenia lub utraty płytki paznokcia, przewlekłego zapalenia wałów paznokciowych czy zakażeń grzybiczych i bakteryjnych na palcach.

Powikłaniami onychofagii bywają także zakażenia jamy ustnej, uszkodzenia szkliwa zębów lub dziąseł i wady zgryzu. Ponadto obgryzanie paznokci przyczynia się do zakażeń pasożytami przewodu pokarmowego. Poza skutkami fizycznymi onychofagia może wiązać się z konsekwencjami psychospołecznymi.

Kiedy dziecko obgryza paznokcie, nie powinno się go krytykować, karać czy wywierać na nim presji.  Należy spokojnie z nim porozmawiać i wyjaśnić mu konsekwencje kontynuowania nawyku. Warto stosować tzw. pozytywne wzmocnienia, czyli nagradzać i chwalić dziecko, kiedy nie obgryza paznokci. W miarę możliwości trzeba też wyeliminować czynniki, które mogą wywoływać u dziecka napięcie emocjonalne lub zapewnić mu odpowiednie wsparcie, np. psychologiczne.

Jeśli obgryzanie paznokci nie jest utrwalone i nie towarzyszą mu inne niepokojące objawy, w odzwyczajeniu się od nawyku pomoże psycholog. Długotrwała onychofagia i obecność innych symptomów czy powikłań są sygnałem poważniejszych trudności emocjonalnych i powinny zostać skonsultowane z lekarzem psychiatrą. 

Warto wiedzieć, że obgryzanie paznokci może współistnieć z zaburzeniami zdrowia psychicznego, takimi jak:
   • zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne; 
   • zaburzenia lękowe lub depresyjne;
   • zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD);
   • zaburzenie opozycyjno-buntownicze; 
   • zaburzenie lęku separacyjnego;
   • moczenie; 
   • zaburzenie tikowe.
W przypadku zaobserwowania zmian dotyczących dziąseł czy zębów należy zgłosić się do stomatologa. 

U niektórych dzieci z onychofagią poprawa następuje po zastosowaniu specjalnego lakieru przeciw obgryzaniu paznokci. Ponadto, poza wyeliminowaniem czynników stresowych, w postępowaniu stosowane są leki i oddziaływania psychologiczne. Istnieją badania potwierdzające skuteczność leku doustnego – acetylocysteiny. Ma ona działanie antyoksydacyjne, zmniejsza tendencję do zachowań kompulsywnych i poprawia nastrój. W ciężkich przypadkach zalecane są leki przeciwdepresyjne (np. fluoksetyna). Niekiedy częściową poprawę przynosi terapia behawioralna, która polega na nauce kontrolowania odruchu obgryzania paznokci.

Źródła:
   1. https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/188153,zaburzenia-w-obrebie-aparatu-paznokciowego-u-dzieci (dostęp 18.09.2023)
   2. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/167848,jak-postepowac-jesli-male-dziecko-obgryza-paznokcie (dostęp 18.09.2023)
   3. https://www.termedia.pl/Etiopatogeneza-przebieg-kliniczny-oraz-powiklania-towarzyszace-onychofagii-i-onychotillomanii,56,17961,1,0.html (dostęp 18.09.2023)
   4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8953487/ (dostęp 18.09.2023)
   5. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3A%2F%2Fid.who.int%2Ficd%2Fentity%2F1121465374 (dostęp 18.09.2023)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka