Jak rozpoznać i leczyć odmrożenia – skuteczne metody i wskazówki

Odmrożenia to uszkodzenia tkanek ciała spowodowane działaniem niskiej temperatury. Objawiają się zmianami w anatomii narządów i zaburzeniem ich czynności. Powstaniu odmrożeń sprzyja spowolniony lub utrudniony przepływ krwi, spowodowany np. za ciasnym obuwiem.

W latach od 2008 do 2014 z powodu poważnych odmrożeń martwiczych do szpitala trafiło aż 3354 pacjentów. Spowodowało to 1146 zabiegów amputacji kończyn.

Odmrożenia zostały podzielone ze względu na objawy kliniczne na:

• odmrożenia I° – skóra w miejscu zmrożenia blednie i staje się twarda, a dookoła niej występuje zaogniony rumień,
• odmrożenia II° - pojawiają się jasne pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki stają się obrzęknięte,
• odmrożenia III° – dochodzi do powierzchniowej martwicy tkanek, pojawia się zasinienie, czarne zabarwienie skóry i pęcherze wypełnione krwią,
• odmrożenia IV° – martwica migruje do tkanek podskórnych.

Podstawowe objawy odmrożeń to silny ból oraz zaczerwienienie i obrzęk skóry wokół zmiany. Dodatkowo odmrożeniom często towarzyszą objawy związane z hipotermią, czyli wychłodzeniem organizmu – niska temperatura ciała, kołatanie serca i wzrost ciśnienia tętniczego krwi.

Powstanie odmrożeń jest najczęściej spowodowane:

• nieodpowiednim ubiorem do warunków pogodowych,
• zamoczeniem ubrań w mroźną pogodę,
• nadmiernym spożywaniem alkoholu, który rozszerzając naczynia krwionośne, zwiększa utratę ciepła,
• pracą w niesprzyjających warunkach termicznych np. w chłodniach,
• uprawianiem zimowych sportów i podróżowaniem w góry bez odpowiedniego przygotowania się do mroźnych warunków.

Nadmiernej utracie ciepła sprzyjają także niewydolność krążenia i inne choroby krążeniowe, palenie tytoniu, choroby tarczycy i wątroby, cukrzyca oraz wcześniejsze uszkodzenia skóry.

Niewłaściwie leczone odmrożenia mogą skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Najpoważniejszym efektem odmrożeń jest martwica, czyli obumarcie komórek w miejscu zbyt długiego kontaktu z zimnem. Zmiany martwicze są szczególnie niebezpieczne, jeśli są nie tylko na powierzchni skóry, ale także w kankach podskórnych. Wówczas może dojść do uogólnionej infekcji bakteryjnej, czyli tzw. sepsy. Leczenie martwicy tkanek może doprowadzić nawet do amputacji odmrożonych kończyn.
 

Podstawowe zasady profilaktyki odmrożeń w zimie to:

• warstwowy ubiór, najlepiej odzieżą wykonaną z naturalnych materiałów (np. bawełny, wełny),
• zakładanie okryć wierzchnich, które są wiatro- i wodoodporne,
• unikanie ciasnego obuwia, skarpet i rękawiczek,
• właściwe odżywianie i nawadnianie,
• unikanie alkoholu.

Zapobieganie odmrożeniom powinno być szczególnie istotne podczas przygotowania do zimowych wyjazdów w góry. Należy wówczas wybierać odpowiedni ubiór, zakładać bieliznę termoochronną, wygodne i chroniące przed wilgocią buty oraz ciepłą czapkę i rękawiczki. Warto mieć przy sobie zapasową parę rękawic i skarpet, aby w razie zamoczenia można było przebrać je na suche.

Uszy i nos są szczególnie podatne na zmiany temperatury, ponieważ skóra na nich jest stosunkowo cienka i szybko traci ciepło. Aby uchronić się przed odmrożeniem tych części ciała, warto zastosować kilka prostych środków ostrożności.

Noszenie odpowiedniego nakrycia głowy, takiego jak czapka lub kapelusz, może znacząco zredukować ryzyko odmrożeń uszu. Zawsze warto upewnić się, że są one zakryte i chronione przed wiatrem i mrozem. Dodatkowo zakładanie szalika lub chusty, którą można owinąć wokół nosa, zapewnia dodatkową izolację przed mrozem.

Pierwsza pomoc przy odmrożeniach lekkich polega na łagodnym i stopniowym ogrzewaniu wychłodzonych kończyn. Warto pamiętać, że podczas tego procesu może pojawić się obrzęk, dlatego zanim go rozpoczniemy, należy zdjąć z rąk pierścionki i bransoletki. Nie należy stosować kąpieli w gorącej wodzie i suszenia nawiewem z suszarki.

Jeżeli widzimy, że stopień odmrożenia jest poważny, należy skierować się do szpitala. Natychmiastowa reakcja pozwoli na szybszy powrót do zdrowia i może zapobiec najgorszemu powikłaniu odmrożenia, czyli nieodwracalnej martwicy i amputacji kończyny.

Osoba z odmrożeniami może odczuwać silny ból. W takim przypadku można podać doustny lek przeciwbólowy z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Zaleca się podanie ibuprofenu lub aspiryny (kwasu acetylosalicylowego), które poza działaniem na dolegliwości bólowe działają lekko przeciwzakrzepowo, co jest pożądane u osoby z odmrożeniem.

Domowe sposoby będą skuteczne przy odmrożeniach I stopnia. Najprostszą metodą ogrzewania jest trzymanie wychłodzonej kończyny pod strumieniem letniej, bieżącej wody. Temperatura nie powinna przekraczać 38oC, aby nie doprowadzić do oparzenia.

Aby rozgrzać wychłodzone miejsce można wykorzystać olejki eteryczne z sosny, jałowca czy eukaliptusa lub maść kamforową. Te substancje stosowane miejscowo pobudzają krążenie, co przyspiesza rozgrzewanie skóry.

Bibliografia:
Wyczesana, M. (2019). Postępowanie ratownicze z pacjentem narażonym na działanie wysokiej i niskiej temperatury.
Wroński, K., & Bocian, R. (2011). Treatment of frostbites. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne/Surgical and Vascular Nursing, 4(4), 114-118.
Grys, A., Łowicki, Z., Gryszczyńska, A., Kania, M., & Parus, A. (2011). Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry–bezpieczeństwo i zastosowanie.
Domanasiewicz, A. et al. (2019). Stanowisko Polskiego Towarzystwa Medycyny i Ratownictwa Górskiego w sprawie leczenia odmrożeń.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka