Opatrunki w pielęgnacji ran: rodzaje, zastosowanie i korzyści

Gojenie się rany to procesy biologiczne, które zachodzą w miejscu uszkodzenia ciągłości tkanki. Prowadzą one do zamknięcia rany i wytworzenia się blizny.

Znamy dwa sposoby gojenia się ran:
   • rychłozrost (gojenie pierwotne) – brzegi rany zbliżają się do siebie, tworząc bliznę w kształcie linii. Jest to optymalny sposób gojenia się rany.
   • ziarninowanie (gojenie wtórne) – zachodzi, gdy rana ma nierówny kształt i nie może dojść do jej zamknięcia. Wewnątrz rany tworzy się wówczas ziarnina, czyli tkanka, na której powierzchni dochodzi do tworzenia się nowego naskórka.

Proces gojenia się rany ma kilka etapów:

   1) faza oczyszczania – zwana także fazą zapalną. Rana jest czerwona i obrzęknięta. Początkowo znajduje się wewnątrz niej skrzep, który ulega stopniowemu rozpadowi.
   2) faza przebudowy – dochodzi do odnawiania komórek naskórka, ranę pokrywa tkanka ziarninowa, która ulega stopniowemu zwłóknieniu.
   3) faza obkurczania i tworzenia się blizny – ostatni etap gojenia się rany, podczas którego dochodzi do uporządkowania struktury kolagenu w skórze, ostatecznego zwłóknienia ziarniny i utworzenia blizny.

Pierwszym krokiem przed nałożeniem opatrunku na ranę powinno być jej oczyszczenie. Zwiększa to skuteczność zastosowanych opatrunków i skraca czas gojenia się rany.

Nowo powstałą ranę należy najpierw przepłukać pod bieżącą wodą lub roztworem soli fizjologicznej w celu usunięcia zanieczyszczeń. Następnie stosuje się środek dezynfekujący. Najlepiej sięgnąć po środek zawierający oktenidynę lub poliheksanid. Są to bezpieczne antyseptyki, które skutecznie zdezynfekują ranę i nie wpłyną negatywnie na proces gojenia.

Nie zaleca się stosowania na ranę wody utlenionej lub spirytusu. Woda utleniona ma stosunkowo słabe działanie odkażające i nie działa na wszystkie bakterie. Ponadto jej zastosowanie może prowadzić do uszkodzenia rany i wydłużenia czasu gojenia. Spirytus jest silnym środkiem odkażającym, jednak może być stosowany tylko do odkażania powierzchni i nieuszkodzonej skóry. Działa on silnie drażniąco, co znacznie utrudnia gojenie się rany.

Technologia opatrunków na rany trudno gojące się jest obecnie dość zaawansowana. Dostępnych jest 7 rodzajów specjalistycznych opatrunków, które można dopasować do różnych rodzajów ran. Należy je dobrać w zależności od pochodzenia i położenia rany, etapu gojenia oraz stopnia czystości.

   1. Opatrunki półprzepuszczalne – stosowane przy ranach z niewielką ilością wydzieliny, ponieważ nie są zbyt chłonne. Tworzą odpowiednio wilgotne środowisko do gojenia, co przyspiesza ten proces. Pozwalają na przenikanie gazów, jednocześnie stanowiąc ochronę przed mikroorganizmami i wnikaniem wody.

   2. Opatrunki poliuretanowo-piankowe – miękka pianka jest bardzo chłonnym materiałem, więc dobrze się sprawdzi przy ranach z umiarkowaną i dużą ilością wysięku. Opatrunki poliuretanowo-piankowe pobudzają proces ziarninowania i stanowią ochronę przed bakteriami.

   3. Opatrunki hydrożelowe (hydrożele) – utrzymują prawidłową wilgotność, co ułatwia proces gojenia się rany. Jednocześnie nawadniają uszkodzoną tkankę, co przyspiesza jej usuwanie. Mają także właściwości ochładzające. Mogą po pewnym czasie po aplikacji wysychać, jednak można odwrócić ten proces poprzez zastosowanie roztworu soli fizjologicznej. Po takim nawodnieniu łatwiej je zdjąć z rany.

   4. Opatrunki hydrokoloidowe (hydrokoloidy) – polecane dla ran z małym lub umiarkowanym wysiękiem, zapewniają odpowiednią wilgotność rany i wspierają usuwanie tkanki martwiczej. Nie są jednak wskazane do stosowania przy ranach zainfekowanych.

   5. Alginiany – to opatrunki, które mogą pochłaniać spore ilości wysięku z rany, przez co są wskazane w ranach z umiarkowanym wysiękiem oraz przy ranach wysychających, ze względu na ich żelową strukturę. Powinno się na nie nałożyć dodatkowo opatrunek hydrokoloidowy.

   6. Dekstranomery – skutecznie pochłaniają nadmiar wysięku, tworząc jednocześnie odpowiednio wilgotne środowisko do gojenia. Wskazane do leczenia ran z dużym wysiękiem, także tych zainfekowanych.

   7. Inne/mieszane opatrunki – posiadają mieszane technologie z powyższych opatrunków, silnie absorbują wydzielinę oraz zapachy.

Czasem opatrunki są wzbogacone o dodatkowe substancje czynne. Najczęściej spotykane są opatrunki ze srebrem aktywnym, które działają dodatkowo odkażająco na ranę. Można je rozpoznać po nazwie z oznaczeniem „Ag”. Niektóre plastry posiadają dodatkową warstwę węgla aktywnego, który pochłania wysięk i nieprzyjemne zapachy z rany.

Europejskie stowarzyszenie leczenia ran (European Wound Management Association, EWMA) opracowało strategię prawidłowego podejścia do dbania o rany, zwaną TIME. Nazwa jest akronimem 4 podstawowych zasad leczenia ran:
   • T – tkanki (tissue) – należy dbać o usuwanie tkanek martwiczych i regularne oczyszczanie rany,
   • I – infekcja i stan zapalny (infection and inflammation) – powinno się zapobiegać zakażeniom, dbając o regularną dezynfekcję rany, 
   • M – wilgotność rany (moisture) – podstawowym elementem gojenia się rany jest utrzymanie prawidłowej wilgotności. Dlatego przy ranach z dużym wysiękiem powinno się stosować opatrunki, które pochłaniają nadmiar płynu. 
   • E – brzegi rany (edge of the wound) – przy zastosowaniu zasad T, I i M, na brzegach rany powinien zacząć się pojawiać nowy naskórek. Jeżeli do tego nie dochodzi, oznacza to inną przyczynę utrudnionego gojenia się rany, np. nieleczoną cukrzycę.
 

Bibliografia:
   1. Eming, S.A., Smola, H., Krieg, T. (2002) Treatment of chronic wounds: state of the art and future concepts. Cell Tissues Organs 172: 105-117
   2. Dąbrowiecki, S. (2003). Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran. Polska Medycyna Paliatywna, 2(4), 283.
   3. Hirt-Nowak, B., Gniłka, W., Pypkowski, J. (2003). Zastosowanie opatrunków aktywnych
   4. w leczeniu ran powikłanych i odleżyn. Polska Medycyna Paliatywna, 2(4), 283.
   5. Simka, M. (2005). TIME–nowoczesna strategia leczenia ran przewlekłych. Pol Przegl Chir, 77(7), 748-760.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka