Pneumokoki – objawy, leczenie i szczepienie

Pneumokoki to potoczna nazwa bakterii Streptococcus pneumoniae (dwoinek zapalenia płuc). S. pneumoniae przyczyniają się do wielu chorób infekcyjnych – od miejscowych po uogólnione, w tym zagrażające życiu. Pneumokoki często osiedlają się w nosie lub w gardle i nie wywołują objawów chorobowych. Nosicielami są zwłaszcza dzieci uczęszczające do żłobka lub do przedszkola, ale również dorośli. Osoby te stanowią potencjalne źródło zakażenia dla wrażliwych pacjentów i czasem same także chorują.

Pneumokoki powodują choroby nieinwazyjne oraz ciężkie zakażenia inwazyjne, w których patogeny pokonują naturalne bariery i wywołują infekcję w miejscach prawidłowo jałowych, np. we krwi. Do chorób powodowanych przez te drobnoustroje zalicza się zapalenie zatok przynosowych, zapalenie ucha środkowego czy zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli. Pneumokoki są również najczęstszym powodem pozaszpitalnego zapalenia płuc. 

Najcięższą postacią zakażenia pneumokokowego jest inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP). Pojęcie to obejmuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsę (posocznicę) i zapalenie płuc z bakteriemią (zakażeniem krwi). Pneumokoki mogą być również przyczyną zapalenia spojówek, zapalenia otrzewnej i zapalenia stawów.

Zakażenia pneumokokami mogą prowadzić do wielu konsekwencji, których rodzaj i nasilenie zależy od przebytej choroby. 

Powikłaniami zakażeń umiejscowionych bywają:

• zapalenie ucha środkowego;
• zapalenie wyrostka sutkowatego;
• zakażenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego;
• zapalenie zatok, które może prowadzić do zapalenia kości szczękowej.

Konsekwencjami inwazyjnej choroby pneumokokowej mogą być powikłania neurologiczne (m.in. padaczka), niedosłuch, głuchota czy trudności w koncentracji i nauce. Niekiedy choroba prowadzi do zgonu. Śmiertelność w IChP jest wysoka – we wstrząsie septycznym może przekraczać 50%, a w zapaleniu płuc z bakteriemią wynosi do 25%. 

Do infekcji pneumokokami dochodzi zarówno poprzez bezpośredni kontakt z chorym bądź nosicielem, jak i drogą kropelkową – przez wdychanie kropelek śliny i wydzieliny dróg oddechowych. Ryzyko zakażenia jest większe w przypadku dzieci przebywających w żłobkach, przedszkolach czy innych grupach rówieśników. 

Zakażenia pneumokokowe są najczęstsze i najcięższe u dzieci do 2. roku życia, osób starszych (powyżej 65. roku życia), chorych na schorzenia przewlekłe oraz należących do grup ryzyka. 

Do głównych, poza wiekiem, czynników sprzyjających inwazyjnym zakażeniom pneumokokowym należą: 

• czynne i bierne palenie tytoniu;
• zaburzenia odporności; 
• przewlekłe choroby serca i płuc;
• cukrzyca;
• alkoholizm;
• znaczna dysfunkcja śledziony / brak śledziony;
• zakażenie HIV.

Dużym utrudnieniem w  zwalczaniu zakażeń pneumokokowych jest narastanie oporności bakterii na antybiotyki. Najskuteczniejszą dziś metodą zapobiegania ciężkim infekcjom wywoływanym przez Streptococcus pneumoniae są szczepienia ochronne. Przeciw pneumokokom stosuje się dwa rodzaje szczepionek – skoniugowane i polisacharydowe. 

Szczepionki skoniugowane są podawane dzieciom od 6. tygodnia życia, młodzieży oraz dorosłym. Zapobiegają zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, sepsie, bakteriemii, zapaleniu płuc oraz zapaleniu ucha wywoływanym przez serotypy pneumokoków obecne w szczepionce.

Szczepionki polisacharydowe stosuje się u dzieci, które ukończyły 2 lata, ale głównie u dorosłych powyżej 65. roku życia. Chronią one przed zapaleniem płuc oraz inwazyjną chorobą pneumokokową. 

Sczepienie przeciw  inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae jest obowiązkowe dla dzieci od 2. miesiąca życia oraz dla osób do ukończenia 19. roku życia, które należą do określonych grup ryzyka i dotychczas nie były szczepione. Pozostałym, w tym dorosłym powyżej 50. roku życia, uodpornienie przeciw pneumokokom jest zalecane.

Źródła:
https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/64435,szczepienie-przeciwko-pneumokokom (dostęp 09.01.2024)
https://podyplomie.pl/monografie-po-dyplomie/34789,prowadzenie-szczepien-przeciw-pneumokokom-u-doroslych-pacjentow (dostęp 09.01.2024)
https://www.mp.pl/szczepienia/ekspert/pneumokoki_ekspert/pneumo-objawy/161609,jaki-jest-obraz-kliniczny-i-powiklania-zakazen-pneumokokowych (dostęp 09.01.2024)
https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/ (dostęp 09.01.2024)
https://www.gov.pl/web/psse-przasnysz/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2024 (dostęp 09.01.2024)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka