Przyczyny otyłości i sposoby jej zwalczania

Otyłość – co to takiego?

Bez wątpienia otyłość stanowi dość skomplikowany, poważny problem zdrowotny, o różnorodnym i złożonym podłożu. Nie ma bowiem jednego, konkretnego czynnika, który ją wywołuje – najczęściej zwraca się uwagę na zbiór czynników środowiskowych, takich jak poziom aktywności fizycznej czy też stosowana dieta, choć nie bez znaczenia są także metabolizm organizmu i czynniki genetyczne. Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją chorób ICD-10, otyłość uznawana jest za chorobę o charakterze przewlekłym niezakaźnym, bez tendencji do samoistnego ustępowania – dlatego tak ważne jest nie tylko szybkie jej zdiagnozowanie, ale też wdrożenie odpowiednich metod leczenia.

Czym różni się nadwaga od otyłości?

Choć część osób stosuje terminy nadwaga i otyłość zamiennie, oba te stany różnią się od siebie. Z nadwagą mamy do czynienia o wiele wcześniej, kiedy wskaźnik masy ciała (czyli tzw. BMI – body mass index) mieści się w przedziale od 25 do 29,9 kg/m² – dopiero powyżej tej wartości mamy do czynienia z otyłością. Co jednak niezmiernie ważne, już sama nadwaga powinna prowadzić do podjęcia leczenia w postaci terapii zachowawczej. Co to oznacza? Powinniśmy wprowadzić zmiany dotyczące nie tylko naszej aktywności ruchowej, ale także bliżej przyjrzeć się nawykom żywieniowym i stosowanej przez nas diecie.

Rodzaje otyłości

W zależności od tego, w jakiej partii ciała umiejscowiona jest tkanka tłuszczowa, otyłość możemy podzielić na otyłość brzuszną, która jest najgroźniejsza dla naszego zdrowia, otyłość pośladkowo-udową, a także otyłość uogólnioną. W przypadku tej ostatniej tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest mniej więcej równomiernie po całym ciele pacjenta.

Standardowo otyłość dzielimy na dwa podstawowe rodzaje: prostą i wtórną. Otyłość prosta stanowi najczęściej występujący typ, dotyka ona bowiem od 60% do 70% osób otyłych. Wynika ona w dużej mierze z nieprawidłowego odżywiania i niskiej aktywności fizycznej, a także braku zachowania przez pacjenta równowagi pomiędzy poborem i wydatkowaniem energii, w wyniku czego dochodzi do przyrostu masy ciała i pojawienia się dodatkowych, zbędnych kilogramów.

Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku otyłości wtórnej: wiąże się ona bowiem z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeniami hormonalnymi, a także rzadkimi zespołami zaburzeń uwarunkowanych genetycznie.

Otyłość – przyczyny i konsekwencje

Przyczyn otyłości upatruje się, jak już zostało wspomniane, zarówno w czynnikach metabolicznych, jak i genetycznych oraz środowiskowych. Przyjrzyjmy się im zatem nieco bliżej:

• czynniki metaboliczne – np. występowanie współistniejących chorób, takich jak niedoczynność tarczycy lub zespół policystycznych jajników (PCOS). Wzrost masy ciała może także wynikać z zażywania insuliny, leków przeciwdrgawkowych, antydepresantów lub glikokortykosteroidów.
• czynniki genetyczne – część specjalistów zwraca uwagę na fakt, że dziecko otyłych rodziców może mieć wyższy wskaźnik ryzyka rozwinięcia się tej choroby, niż w przypadku jego rówieśników, będących dziećmi szczupłych rodziców. To jednak nie wszystko – także określone mutacje genowe mogą mieć wpływ na wystąpienie otyłości w przypadku danego pacjenta.
• czynniki środowiskowe – bez wątpienia to one stanowią podstawową przyczynę otyłości. Zarówno szybkie tempo życia, jak i brak równowagi w zakresie bilansu energetycznego, praca na kilka zmian, czy też brak czasu na samodzielne przygotowywanie potraw i sięganie po wysoko przetworzoną, łatwo dostępną żywność wpływają na wzrost ryzyka wystąpienia otyłości. Wśród innych przyczyn wyróżnia się m.in. brak lub niską higienę snu i odpoczynku, a także nieaktywny tryb życia oraz złe nawyki (nie tylko żywieniowe), wyniesione z domu rodzinnego.

Wśród konsekwencji, do jakich może prowadzić otyłość, większość osób zwraca uwagę wyłącznie na pogorszenie stanu zdrowia oraz wyglądu danej osoby. Tymczasem choroba ta może prowadzić do wystąpienia innych chorób, takich jak miażdżyca, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, zapalenie trzustki, kamica moczowa, dna moczanowa czy też zespół bezdechu sennego. Co więcej, otyłość może doprowadzić do nowotworów jajników, prostaty, endometrium, jelita grubego lub piersi, a także spowodować u pacjenta bezpłodność.

Leczenie i profilaktyka otyłości

Proces leczenia otyłości w większości przypadków wiążę się z zastosowaniem terapii zachowawczej, w ramach której dokonuje się u pacjenta zarówno stabilizacji trybu życia, jak również uregulowania jego aktywności ruchowej (lub zwiększenia jej, jeśli jest znikoma lub nie występuje), a także wprowadza się ograniczenia związane z dietą. Z tego powodu nad chorym na otyłość opiekę sprawuje nie tylko dietetyk kliniczny, ale także fizjoterapeuta i psycholog, a w skrajnych przypadkach również chirurg, jeśli otyłość spełnia wymagania, konieczne do podjęcia interwencji chirurgicznej. Jeśli leczenie zachowawcze nie wystarcza, rozważa się wdrożenie leczenia farmakologicznego, chirurgię bariatryczną lub metaboliczną.

Warto jednak jeszcze przed wystąpieniem nadwagi lub otyłości zadbać o odpowiednią profilaktykę. Przede wszystkim istotne jest dokonanie zmian w spożywanej przez nas diecie, a także wprowadzenie i utrzymanie regularnej aktywności fizycznej. Niekiedy nieodzowną pomocą może okazać się terapia psychologiczna, która pozwoli rozwiązać problemy w inny sposób, niż np. zajadanie ich lub ignorowanie, przy spędzaniu całych dni na kanapie przed telewizorem.

Bibliografia

K. Cyganek, Jak leczyć otyłość – przegląd aktualnych metod terapii, „Diabetologia Praktyczna” 2008, 9(1), 39–43.

Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego, Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością, https://mlodzilekarzerodzinni.pl/wp-content/uploads/2020/01/Zasadypost%C4%99powaniawnadwadzeioty%C5%82o%C5%9Bci2018-1.pdf

E. Stanowski, M. Wyleżoł, Rozwój chirurgicznego rozwoju otyłości na świecie i w Polsce, „Postępy Nauk Medycznych” 2009, 7, 498–501.

https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/otylosc-choroba-wagi-ciezkiej,7355.html

https://pzn.org.pl/jak-powstrzymac-epidemie-cukrzycy-i-otylosci/

"Nie walcz, nie odchudzaj, ale lecz - poradnik dla pacjentów chorych na nadwagę i otyłość" - praca zbiorowa pod kierunkiem prof. dr hab. n. med. Magdaleny Olszaneckiej - Glinianowicz, Prezesa Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością, Valeant, 2017.

M. Jarosz, Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Wydawnictwo IŻŻ, Warszawa 2017.

W. Zgliczyński, Nadwaga i otyłość w Polsce, „INFOS. Zagadnienia Społeczno-gospodarcze”, nr 4 (227) 2017.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.
 

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka