Tężyczka – czym jest i jak ją leczyć?

Tężyczka jest zespołem objawów chorobowych związanych z nadpobudliwością nerwowo-mięśniową, czyli zwiększoną szybkością przekazywania sygnałów między nerwami a mięśniami. Cechuje się niekontrolowanymi, nierzadko bolesnymi skurczami lub drżeniami mięśni oraz nieprzyjemnymi mrowieniami (parestezjami). Problem jest spowodowany zaburzeniami elektrolitowymi lub zasadowicą. Specjaliści wyróżniają dwie postaci tężyczki – jawną i utajoną (spazmofilię).

Objawy tężyczki jawnej występują na ogół przy znacznej hipokalcemii i najczęściej wiążą się z niedoczynnością przytarczyc. Niedoczynność przytarczyc prowadzi do niedoboru parathormonu (PTH) regulującego gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu. Warto wspomnieć, że związek pomiędzy usunięciem przytarczyc a wystąpieniem tężyczki jako pierwszy opisał Eugène Gley. Miało to miejsce w 1890 roku.

Objawy tężyczki utajonej, które są mało charakterystyczne, mogą wystąpić przy prawidłowym stężeniu wapnia we krwi i być związane z niedoborami magnezu (hipomagnezemią) i potasu (hipokaliemią). W tej postaci tężyczki do wystąpienia symptomu, poza zaburzeniami elektrolitowymi, potrzebny jest bodziec. Często jest nim zwiększenie pH w organizmie – alkaloza (zasadowica) oddechowa, spowodowana głębokim i szybkim oddychaniem (hiperwentylacją). Przyczyną hiperwentylacji są zazwyczaj zaburzenia nerwicowe lub silny stres. 

Nie ma danych odnośnie rozpowszechnienia tężyczki w całej populacji. Na ten problem skarżą się głównie osoby młode, aktywne zawodowo. Wiadomo też, że tężyczka występuje w 40% przypadków pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc i w 75% przypadków idiopatycznej (o nieznanej przyczynie) niedoczynności tych gruczołów. 

Tężyczka utajona występuje często, ale – z powodu mało charakterystycznych objawów – rzadko jest rozpoznawana. Ten stan pojawia się głównie u  młodych kobiet. Bywa związany z lękiem napadowym, który dotyczy 1-2% populacji ogólnej. 

Typowy napad tężyczkowy rozpoczyna się drętwieniem, parestezjami opuszek palców dłoni i stóp oraz okolicy wokół ust. Następnie występują skurcze mięśni rąk („ręka położnika”, którą cechuje maksymalne zgięcie wszystkich stawów 4. i 5. palca, z jednoczesnym wyprostem kciuka, palca wskazującego i środkowego), przedramion i ramion, twarzy („usta karpia”, skurcz powiek), klatki piersiowej i nóg. Napad przebiega zazwyczaj z zachowaniem świadomości. Sporadycznie dochodzi do utraty przytomności i towarzyszących drgawek.

U niektórych osób występują objawy tzw. równoważników tężyczki, czyli:
   • skurcz powiek;
   • podwójne widzenie;
   • światłowstręt;
   • skurcz oskrzeli (napad astmy oskrzelowej); 
   • skurcz mięśni krtani;
   • ból w klatce piersiowej;
   • kołatanie serca;
   • migrena;
   • krótkotrwała utrata przytomności. 

Pomiędzy napadami tężyczki jawnej mogą występować zaburzenia pamięci, osłabienie, niepokój lub problemy ze snem. 

Tężyczka utajona nie daje charakterystycznych symptomów. Do jej objawów zalicza się m.in. dolegliwości bólowe, złe samopoczucie, obniżenie nastroju czy rozdrażnienie. Tę postać tężyczki ujawnia objaw Chvostka (skurcz mięśni twarzy po uderzeniu przez lekarza młoteczkiem w nerw twarzowy), objaw Trousseau („ręka położnika” po uciśnięciu ramienia mankietem do mierzenia ciśnienia tętniczego) oraz możliwość wywołania napadu poprzez hiperwentylację.

Tężyczkę rozpoznaje się na podstawie charakterystycznych objawów oraz po potwierdzeniu w badaniach laboratoryjnych hipokalcemii lub hipomagnezemii (w przypadku tężyczki utajonej). Podstawą dla diagnozy może być też stwierdzenie typowych nieprawidłowości w badaniu elektromiograficznym (EMG). 

Leczenie tężyczki obejmuje doraźną terapię mającą na celu powstrzymanie napadu. Polega ona na dożylnym podawaniu preparatów wapnia i magnezu, a w przypadku hiperwentylacji – na zabiegach zwiększających martwą przestrzeń oddechową i stosowaniu środków uspokajających. Dalsze postępowanie zależy od przyczyny zaburzeń elektrolitowych. Zaburzenia te są korygowane poprzez suplementację.

W procedurach zwiększających ryzyko wystąpienie tężyczki związanej z hipokalcemią coraz częściej podejmowana jest wyprzedzająco suplementacja witaminą D i wapniem.

Niedoczynności przytarczyc nie da się zapobiec. Jednak planowanym operacjom w obrębie szyi najlepiej poddawać się w specjalistycznych ośrodkach, co zmniejszy ryzyko powikłań pod postacią usunięcia przytarczyc. Warto też stosować dietę bogatą w wapń i unikać zażywania leków, które zwiększają wydalanie tego pierwiastka z moczem. W zapobieganiu nawrotom nieprzyjemnych objawów tężyczki utajonej pomocne jest pozostawanie pod opieką psychologa. 

Źródła:
https://podyplomie.pl/medycyna/28497,tezyczka (dostęp 05.03.2024)
https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/168868,tezyczka (dostęp 05.03.2024)
https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.6.1. (dostęp 05.03.2024)
https://bibliotekanauki.pl/articles/1035559 (dostęp 05.03.2024)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka