Toksoplazmoza – źródła zakażenia, objawy, przebieg ciąży, leczenie i profilaktyka

Toksoplazmoza to szeroko rozpowszechniona choroba zakaźna wywołana przez pierwotniaka o nazwie Toxoplasma gondii. Toxoplasma gondii jest wewnątrzkomórkowym pasożytem, zdolnym do infekowania zarówno ludzi, jak i zwierząt stałocieplnych. Badania wykazały, że ponad 1/3 ogólnej populacji wykazuje dodatni odczyn serologiczny wobec Toxoplasma gondii. Wyróżniamy trzy główne szczepy T. gondii, które różnią się między sobą stopniem zjadliwości. Szczepy I i II są patogenne dla ludzi i mogą przyczyniać się do zakażeń wrodzonych. Z kolei szczep III jest głównie patogenny dla zwierząt.

Zarażenie Toxoplasma gondii najczęściej następuje drogą pokarmową. Kluczowe znaczenie ma spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa, takiego jak baranina, wołowina czy wieprzowina, oraz przetworów mięsnych, które mogą zawierać pasożyty. Również niepasteryzowane mleko i produkty z niego wytworzone lub surowe jaja mogą być źródłem infekcji. Znaczące jest również ryzyko przypadkowego spożycia oocyst Toxoplasma gondii obecnych w zanieczyszczonej wodzie, glebie lub na warzywach i owocach, które nie zostały dokładnie umyte i mogły być skażone odchodami kotów. Transmisja przezłożyskowa stanowi inną ścieżkę zakażenia, gdzie tachyzoity T. gondii są zdolne do przenikania z organizmu matki przez łożysko do rozwijającego się płodu. Inne, mniej powszechne drogi zarażenia obejmują przeszczepy organów, transfuzje krwi, która może zawierać tachyzoity T. gondii lub kontakt z zainfekowanym materiałem biologicznym w laboratorium.

Pierwotne zakażenie Toxoplasma gondii, znane jako toksoplazmoza nabyta, często przebiega bez wyraźnych objawów u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Symptomy, jeśli wystąpią, są z reguły łagodne i mogą przypominać grypę (niewysoka gorączka, zmęczenie, bóle głowy i mięśni). Może wystąpić również niebolesne powiększenie węzłów chłonnych. Po fazie ostrej infekcji następuje faza utajona, czyli przewlekłe zarażenie, które przebiega bezobjawowo i charakteryzuje się obecnością cyst pasożyta w tkankach gospodarza przez całe życie. Inna, bardziej poważna forma toksoplazmozy – toksoplazmoza wrodzona – stanowi istotne wyzwanie dla lekarzy i została opisana poniżej.

Toksoplazmoza podczas ciąży stanowi istotne ryzyko dla zdrowia rozwijającego się płodu i może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. To ryzyko jest najbardziej znaczące w przypadku pierwotnego zakażenia Toxoplasma gondii, które może wystąpić zarówno w trakcie ciąży, jak i bezpośrednio przed jej początkiem. Zazwyczaj pierwsza ciąża jest narażona na ryzyko, o ile kobieta nie poddaje się terapii immunosupresyjnej i nie jest zakażona HIV. W przypadku późniejszych ciąż ryzyko transmisji na płód jest minimalne, chyba że doszło do zarażenia szczególnie zjadliwym szczepem pasożyta, co jednak należy do rzadkości. 

Ryzyko zarażenia płodu toksoplazmozą wzrasta w miarę postępu ciąży, osiągając szczytowe wartości w ostatnim tygodniu, gdzie ryzyko transmisji pierwotniaka do płodu jest najwyższe i wynosi około 90%. W trzecim trymestrze prawdopodobieństwo zakażenia sięga 65%, podczas gdy w pierwszym trymestrze ryzyko jest najmniejsze i szacowane jest na 10-25%. W przypadku zarażenia na wczesnym etapie ciąży najczęstszymi konsekwencjami są obumarcie płodu i poronienie.

Zakażenie Toxoplasma gondii w II trymestrze ciąży może prowadzić do poważnych i długotrwałych uszkodzeń rozwojowych płodu. Do najczęstszych konsekwencji należą zwapnienia śródmózgowe, wodogłowie, uszkodzenia narządu wzroku i słuchu, porażenie mózgowe oraz padaczka. Dzieci z wrodzoną toksoplazmozą mogą również wykazywać inne objawy neurologiczne, w tym drgawki czy drżenia mięśniowe. Ponadto istnieje ryzyko uszkodzenia podwzgórza i przysadki mózgowej. Infekcja w tym okresie ciąży może również zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu lub opóźnienia w rozwoju wewnątrzmacicznym.

W przypadkach zakażenia w późniejszych etapach ciąży często nie obserwuje się wyraźnych objawów klinicznych u noworodków. Brak objawów bezpośrednio po narodzeniu jednak nie jest równoznaczny z brakiem infekcji. Nieleczona toksoplazmoza wrodzona może prowadzić do późniejszego rozwoju symptomów, nawet po wielu latach od zarażenia. Te późne objawy mogą obejmować zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, a także problemy związane z narządami wzroku i słuchu.

Terapia toksoplazmozy odbywa się pod opieką lekarza specjalisty chorób zakaźnych. W przypadku dzieci z wrodzoną toksoplazmozą konieczna jest współpraca wielu specjalistów. Należy jednak pamiętać, że żadne leki nie działają na cysty tkankowe, co oznacza, że pełne wyleczenie toksoplazmozy jest niemożliwe. Większość zarażeń bezobjawowych nie wymaga leczenia. Jednak w przypadku świeżo zainfekowanych przyszłych matek wprowadza się leczenie spiramycyną w celu ochrony płodu. Gdy zakażenie płodu jest potwierdzone badaniem płynu owodniowego, terapia jest modyfikowana i wtedy stosuje się pirymetaminę z sulfadoksyną. Noworodki i niemowlęta, u których stwierdzono zarażenie wrodzone, wymagają leczenia, nawet jeśli nie wykazują żadnych symptomów. Terapia pirymetaminą i sulfadiazyną jest kontynuowana przez cały pierwszy rok życia, a w przypadku objawów choroby, konieczne może być wydłużenie trwania leczenia. Podczas leczenia konieczne jest regularne monitorowanie morfologii krwi i aktywności enzymów wątrobowych. W przypadku zapalenia siatkówki lub naczyniówki oka  prowadzi się leczenie, aby zwalczyć aktywny stan zapalny. Osoby z zaburzeniami odpornościowymi również wymagają długotrwałego leczenia, nawet po ustąpieniu objawów, aby zapobiec nawrotom.

Aby zminimalizować ryzyko zarażenia się toksoplazmozą, zaleca się podjęcie następujących środków ostrożności:

• unikanie spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa, nieumytych warzyw i owoców, surowych jaj oraz niepasteryzowanego mleka;
• należy dokładnie myć przybory kuchenne po kontakcie z surowym mięsem;
• podczas czyszczenia kuwet kotów zaleca się stosowanie rękawiczek ochronnych, które po użyciu powinny zostać spłukane wodą;
• przy pracach w ogródkach lub działkach lub innych czynnościach związanych z ziemią potencjalnie skażoną odchodami kotów należy korzystać z rękawiczek ochronnych, a po pracy należy dokładnie umyć ręce.

Bibliografia:
Niezgoda, A., & Dobrzańska, A. (2008). Toksoplazmoza wrodzona–rozpoznawanie i leczenie. Przewód Lekarski, 2, 44-50.
Berbeka, K., & Dębska, M. (2016). Toksoplazmoza w ciąży – dramatyczne konsekwencje dla płodu. Postępy Nauk Medycznych, 7.
Lass, A. (2010). Występowanie oocyst T. gondii w środowisku [Doctoral dissertation, Gdański Uniwersytet Medyczny].
Włodarczyk, A., Lass, A., & Witkowski, J. (2013). Toksoplazmoza—fakty i mity. Forum Medycyny Rodzinnej, 7(4), 165-175.
Milewska-Bobula, B., Lipka, B., Gołąb, E., Dębski, R., Marczyńska, M., Paul, M., & Dunin-Wąsowicz, D. (2015). Proponowane postępowanie w zarażeniu Toxoplasma gondii u ciężarnych i ich dzieci. Przegląd Epidemiologiczny, 69, 403-410.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.