Toksyna botulinowa – czym jest? Jakie ma zastosowanie w medycynie?

Botulizm, czyli zatrucie jadem kiełbasianym, to poważna, choć rzadka choroba. Jest wywoływana przez neurotoksyny produkowane przez beztlenowe bakterie Clostridium botulinum. Zatrucie botuliną klasyfikowane jest jako jedno z najgroźniejszych, ponieważ toksyny te należą do najsilniejszych toksyn bakteryjnych. Znane są różne mechanizmy zatrucia botuliną, lecz najczęściej diagnozowany jest botulizm pokarmowy. Do zatrucia zwykle dochodzi przez spożycie żywności, w której znajdują się przetrwalniki bakteryjne.  Botulina działa przez blokadę wydzielania acetylocholiny w szczelinie synaptycznej, co prowadzi do paraliżu mięśni. Śmiertelna dawka toksyny botulinowej typu A, przyjętej drogą doustną, jest zaskakująco niska. Dla mężczyzny ważącego 70 kg wystarczy zaledwie 70 μg tej toksyny.

Objawy zatrucia jadem kiełbasianym pojawiają się między 12 a 36 godzinami od spożycia zainfekowanej żywności, choć w niektórych przypadkach czas ten może wahać się od 2 godzin do 14 dni. Wczesne symptomy obejmują symetryczne niedowłady lub porażenia nerwów czaszkowych. Następnie może rozwinąć się zstępujący wiotki niedowład czterokończynowy, prowadzący do paraliżu mięśni klatki piersiowej i przepony, co z kolei może skutkować niewydolnością oddechową. Wśród objawów uszkodzenia autonomicznego układu nerwowego zaliczamy:
   • przekrwienie spojówek;
   • ortostatyczne spadki ciśnienia tętniczego;
   • suchość błon śluzowych jamy ustnej i gardła;
   • zaburzenia perystaltyki jelit;
   • zaburzenia oddawania moczu.

Warto dodać, że objawy zatrucia botuliną mogą utrzymywać się od kilku tygodni do kilku miesięcy, zanim zaczną stopniowo ustępować.

W przypadku zatrucia jadem kiełbasianym pacjent musi być leczony w szpitalu. Priorytetem jest natychmiastowe podanie antytoksyny botulinowej, nawet bez oczekiwania na wyniki badań bakteriologicznych. Co więcej, lekarz może zdecydować się na wykonanie płukania żołądka lub lewatywy, które pomagają usunąć toksynę botulinową z organizmu. Należy pamiętać, że w przypadku braku leczenia śmiertelność sięga 100%.

Toksyna boutlinowa a medycyna estetyczna

Toksyna botulinowa jest powszechnie wykorzystywana w medycynie estetycznej w celu tymczasowej redukcji zmarszczek mimicznych. Działa poprzez przejściowe osłabienie mięśni odpowiedzialnych za powstawanie zmarszczek, takich jak zmarszczki poziome na czole, kurze łapki oraz zmarszczki między brwiami, znanej jako „lwia zmarszczka”. Efekt takiego zabiegu utrzymuje się do momentu pełnej regeneracji czynności nerwowo-mięśniowej, co zazwyczaj trwa około 3-4 miesiące od chwili aplikacji.

Toksyna botulinowa a choroby neurologiczne

Toksyna botulinowa odgrywa istotną rolę w dziedzinie neurologii. Już od lat 90. XX wieku znajduje zastosowanie w terapii połowiczego kręczu twarzy oraz dystonii. Dodatkowo jest wykorzystywana w leczeniu objawowym różnych zaburzeń spastycznych, takich jak spastyczność mięśni kończyn górnych oraz stawu skokowego u dorosłych po przebytych udarach, a także w przypadku spastyczności u dzieci do 2. roku życia cierpiących na mózgowe porażenie dziecięce.

Toksyna botulinowa w stomatologii 

Zastosowanie iniekcji do mięśnia żwacza stanowi istotny element kompleksowego procesu leczenia bruksizmu. Iniekcje są stosowane w połączeniu z terapią szynową, fizjoterapią oraz farmakoterapią.

Gastroenterologia

W gastroenterologii toksynę botulinową wykorzystuje się w terapii achalazji (nadmierny skurcz zwieracza przełyku).

Ginekologia

Toksyna botulinowa znajduje swoje zastosowanie również w leczeniu wybranych schorzeń ginekologicznych. Wulwodynia, czyli przewlekły ból sromu trwający ponad 3 miesiące, jest jednym z takich przypadków. Dodatkowo botulina okazała się skuteczna w terapii przewlekłych bólów miednicy mniejszej u kobiet. Badania wskazują, że iniekcje botulinowe mogą znacząco przyczynić się do łagodzenia bólu i poprawy jakości życia w tej grupie pacjentek.

Wśród przeciwwskazań do stosowania toksyny botulinowej należy wyróżnić:
   • stwardnienie zanikowe boczne;
   • ciążę i okres karmienia piersią;
   • miastenię;
   • zespół Lamberta-Eatona;
   • wszelkie zaburzenia przewodnictwa nerwowo-mięśniowego;
   • zakażenia skóry w miejscu planowanej iniekcji;
   • stosowanie antybiotyków aminoglikozydowych.

Bibliografia:
Serwik-Trandasir, A., Kania, A., Gonet, M., Miszczyk, K., Włodarczyk-Cybulska, K., Maj, P., ... & Lazar, M. (2023). Wide range applications of botulinum toxin in medicine-literature review. Journal of Education, Health and Sport, 45(1), 203-214.
Kuchnicka, J., Remjasz, K., Siedlecki, W., Aleksandrowicz, J., & Fabiś, M. (2022). Botulinum toxin-introduction, indications and safety of usage. Journal of Education, Health and Sport, 12(9), 41-46.
Drożdżyńska, M., Sobieraj-Garbiak, I., Chlasta, A., & Jastrzębska, M. (2015). Toksyna botulinowa i jej zastosowanie w medycynie. Diagn. Lab, 51, 139-146.
Kozioł, A., & Werwińska, N. (2019). Toksyna botulinowa – zastosowanie w zabiegach estetycznych i w medycynie. Kosmetologia Estetyczna, 8(4), 495.
Jasińska, E., Gross, A., & Kołodziejska, E. (2014). Zatrucie jadem kiełbasianym. Opis przypadku. Aktualności Neurologiczne, 14(3), 199-202.
https://www.gov.pl/web/gis/botulizm-zatrucie-jadem-kielbasianym [dostęp: 31.01.2024]
https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.3.3. [dostęp: 31.01.2024]
https://epibaza.pzh.gov.pl/story/botulizm-zatrucie-jadem-kie%C5%82basianym-informacje-og%C3%B3lne [dostęp: 31.01.2024]

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.