Witamina B1 – właściwości, źródła, przyczyny i skutki niedoboru

Witamina B1 jest substancją rozpuszczalną w wodzie i pełni wiele istotnych funkcji w organizmie. Jest to witamina wyjątkowo wrażliwa na działanie wysokich temperatur, co oznacza, że jej ilość w produktach spożywczych może zmniejszyć się w wyniku obróbki termicznej. Witamina B1 może być syntetyzowana przez bakterie obecne w jelitach człowieka. Niestety ilość witaminy wytwarzanej w ten sposób jest niewystarczająca, aby zaspokoić potrzeby organizmu. Dlatego też ważne jest, aby dbać o zróżnicowaną dietę, która dostarcza odpowiednią ilość witaminy B1. Wchłanianie witaminy B1 zachodzi głównie w dwunastnicy, gdzie zostaje przekształcona do aktywnej formy, czyli pirofosforanu tiaminy.  Tiamina odgrywa kluczową rolę w organizmie człowieka, uczestnicząc w przemianie substancji odżywczych takich jak węglowodany, tłuszcz i białko. Jest niezbędna dla prawidłowego działania ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, gdzie przyczynia się do syntezy neurotransmiterów. Tiamina jest aktywna w komórkach wielu tkanek, w tym w komórkach wątroby i mięśni szkieletowych, wspierając wytwarzanie energii w mitochondriach oraz biorąc udział w syntezie białek. Ponadto tiamina wspomaga wzrost organizmu, przyczynia się do ochrony skóry, opóźniając jej proces starzenia się oraz pojawienie się zmarszczek. Wskazuje się także, że może opóźniać rozwój choroby Alzheimera.

Tiaminę możemy znaleźć w wielu produktach spożywczych. Szczególnie bogate źródła tej witaminy to: 
   • mięso (wieprzowina, drób),
   • podroby (wątroba), 
   • drożdże,
   • pełnoziarniste produkty zbożowe,
   • kasze,
   • ryby,
   • fasola,
   • soja,
   • groch,
   • orzechy.

Warto pamiętać, że procesy takie jak gotowanie czy pieczenie mogą zmniejszać zawartość tiaminy w produktach nawet o 50%. Dlatego warto czasem spożywać produkty w ich naturalnej, nieprzetworzonej formie.

Zalecane dzienne spożycie witaminy B1 dla zdrowych mężczyzn w Polsce wynosi 1,3 mg, a dla kobiet – 1,1 mg. W sytuacji, gdy istnieje podejrzenie lub potwierdzona diagnoza zespołu Wernickiego-Korsakowa, wytyczne European Federation of Neurological Society (EFNS) rekomendują podawanie dożylne witaminy B1 w dawce 200 mg trzy razy dziennie aż do ustąpienia objawów.

Normy polskie na tiaminę, ustalone na poziomie zalecanego spożycia (RDA).

Niedobór tiaminy często występuje w wyniku terapii niektórymi lekami, takimi jak antybiotyki/chemioterapeutyki (np. penicyliny, tetracykilny, cefalosporyny, fluorochinolony), fenytoina oraz leki moczopędne (np. furosemid). Dodatkowo deficyt tej witaminy może pojawić się u osób nadużywających alkohol lub stosujących rygorystyczne diety odchudzające. Warto również zaznaczyć, że kobiety w ciąży i karmiące piersią są podatne na niedobór tej witaminy. Nie można również pominąć faktu, że u osób starszych, gdzie procesy wchłaniania i trawienia mogą być osłabione, ryzyko niedoboru tiaminy znacząco wzrasta. Inne grupy narażone na deficyt witaminy B1 to pacjenci onkologiczni, osoby z zakażeniem HIV, palacze tytoniu, wegetarianie oraz osoby stosujące dietę bogatą w węglowodany. 

Niedobór witaminy B1 objawia się po mniej więcej 3 tygodniach jej nieobecności w diecie. Symptomy łagodnego braku tej witaminy to drażliwość, zmęczenie, obniżony nastrój oraz problemy z koncentracją. 

Kliniczne objawy niedoboru tej witaminy obejmują dwie główne formy: „beri-beri” w postaci obrzękowej oraz postać porażenną, a także neuropatie obwodowe, które charakteryzują się stanem zapalnym nerwów obwodowych, zwłaszcza nerwów czuciowych i ruchowych. Na początkowym etapie objawy obejmują utratę apetytu, bóle w nogach, zmęczenie, zaburzenia rytmu serca. W miarę rozwoju choroby pojawia się ogólne zapalenie nerwów, którym towarzyszą drgawki oraz nadmierne pobudzenie i drżenia mięśni, które w miarę upływu czasu mogą prowadzić do zwyrodnienia nerwów, porażeń, a nawet śmierci. Warto również wskazać, że niedobór witaminy B1 wiąże się z ryzykiem rozwoju chorób układu nerwowego i sercowo-naczyniowego, w tym chorób Alzheimera i Parkinsona.

Nie zaobserwowano negatywnych skutków związanych z nadmiernym spożyciem tiaminy (witaminy B1). Nadmiar tiaminy, przekraczający 5 mg dziennie, nie jest wchłaniany przez przewód pokarmowy.

Podsumowując, tiamina, znana również jako witamina B1, odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu naszego organizmu. Jej niedobór może prowadzić do wielu poważnych dolegliwości zdrowotnych. Aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie organizmu i ochronę przed chorobami związanymi z jej niedoborem, ważne jest włączenie do diety produktów bogatych w tę witaminę.

Bibliografia:
Bubko, I., Gruber, B. M., & Anuszewska, E. L. (2015). Rola tiaminy w chorobach neurodegeneracyjnych. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 69, 1096-1106.
Badian, M., & Dzierżanowski, T. (2018). Suplementacja witamin u chorych onkologicznych. Część I-witaminy z grupy B. Medycyna Paliatywna, 10(3), 131-136.
Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., & Charzewska, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie (Vol. 83). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.
Jachacz-Łopata, M. (2020). 12. WITAMINY.
Różańska, D., Ilow, R., & Regulska-Ilow, B. (2013). Wpływ procesów kulinarnych na zawartość wybranych witamin w żywności. Cz. II. Tiamina, ryboflawina, niacyna.
Szałek, E. (n.d.). Tiamina i potas–składniki niezbędne w codziennej diecie: Thiamine and potassium–indispensable components of the daily diet.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.