Wstrząs anafilaktyczny – czym jest, przyczyny, objawy i pierwsza pomoc

Według Wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji wstrząs anafilaktyczny to ciężka, zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości na czynnik uczulający, który wywołuje silną reakcję alergiczną. Ze względu na to, że populacyjnie obserwuje się tendencję do coraz częstszego diagnozowania alergii, to wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego także zdarza się coraz częściej.

Wstrząs anafilaktyczny wywołany jest nagłą reakcją organizmu na alergen, która powoduje gwałtowne wydzielenie mediatorów generujących silną odpowiedź alergiczną. Te czynniki wydzielane są przez komórki obecne we krwi – komórki tuczne i bazofile.

Na szczęście w przypadku anafilaksji, gdy leczenie jest podjęte odpowiednio szybko, rokowania są dobre. W porównaniu z dorosłymi, dzieci częściej doświadczają śmiertelnych przypadków wstrząsu anafilaktycznego. Również płeć ma wpływ na ryzyko wystąpienia anafilaksji – u kobiet zdarza się ona częściej.

Najczęstsze przyczyny wstrząsu anafilaktycznego to:

• pokarmy – do jedzenia, które najczęściej uczula i powoduje wstrząs zaliczamy orzechy, warzywa strączkowe, takie jak soja, czy fasola, owoce morza, mleko krowie i kurze jaja,
• leki – wstrząs anafilaktyczny może wystąpić po podaniu antybiotyków z grupy penicylin, często w połączeniu z reakcją krzyżową na inną grupę – cefalosporyny; do reakcji może także dojść po podaniu niektórych szczepionek,
• jad owadów – anafilaksję może wywołać jad pszczoły, osy lub szerszenia.

Anafilaksja wywołana kontaktem z lateksem, dodatkami do żywności lub sierścią zwierząt zdarza się rzadziej.

Czynniki, które zwiększają ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego to:

• anafilaksja w wywiadzie rodzinnym,
• atopia, czyli dziedziczna tendencja do reakcji alergicznych,
• leczenie beta-blokerami, np. propranololem, metoprololem,
• zabiegi z wykorzystaniem lateksu,
• użądlenia owadów,
• oziębienie organizmu,
• wysiłek fizyczny,
• badania z kontrastem.

Wstrząs anafilaktyczny charakteryzuje się występowaniem różnych objawów. Niektóre z nich pojawiają się natychmiast, a inne – z opóźnieniem.

Po kontakcie z czynnikiem powodującym wstrząs jako pierwsze pojawiają się objawy skórne, takie jak pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, zaczerwienienie i świąd. Poza tym może się pojawić łzawienie z oczu, katar i kichanie. U niektórych pierwszym objawem będzie obrzęk języka i warg, co stwarza ryzyko zatrzymania oddychania.

Innymi, równie niebezpiecznymi objawami, są te dotyczące układu oddechowego. Mogą wystąpić duszności, utrudnione i świszczące oddychanie, obrzęk gardła oraz zmiana barwy głosu. Występuje także spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca i w poważnych przypadkach – utrata przytomności. Wówczas niezbędna jest natychmiastowa reakcja.

Inne, mniej groźne objawy wstrząsu obejmują spoconą skórę, przyspieszony oddech, wymioty i nudności, bóle brzucha, osłabienie oraz uczucie lęku. Jednak nawet te objawy nie powinny być lekceważone, ponieważ mogą sygnalizować zagrożenie życia.

Jeśli mamy podejrzenie, że u osoby występuje wstrząs anafilaktyczny, wówczas najważniejsza jest szybka reakcja. To właśnie ona jest kluczowa w ratowaniu życia.

Początkowym etapem pierwszej pomocy przy wstrząsie anafilaktycznym jest usunięcie czynnika alergizującego, o ile jest to możliwe. Przykładowo przy alergii na owady należy usunąć ze skóry żądło.

Jeśli osoba ze wstrząsem ma przy sobie adrenalinę, to należy ją jak najszybciej podać. Adrenalinę podaje się domięśniowo w przednioboczną, środkową część uda. Można to wykonać przez ubranie. Niektóre zastrzyki są dostępne w autowstrzykiwaczach, jako tzw. EpiPen, których podanie jest znacznie łatwiejsze niż standardowej ampułkostrzykawki.

Jeśli osoba doświadczająca wstrząsu nie ma trudności z oddychaniem ani innych objawów związanych z niedrożnością dróg oddechowych, powinna zostać ułożona w  pozycji leżącej z nogami podniesionymi. W tej pozycji powinna oczekiwać na przybycie pogotowia.

Zapobieganie reakcji anafilaktycznej wymaga podjęcia różnorodnych środków ostrożności, aby unikać kontaktu z alergenami. Działania te obejmują: unikanie zażywania nieznanych leków bez wcześniejszej konsultacji z farmaceutą lub lekarzem, zachowanie szczególnej ostrożności wobec silnych alergenów, takich jak lateks czy środki chemiczne, omijanie spożywania produktów o nieznanym składzie oraz zachowanie spokoju w sytuacjach kontaktu z owadami.

Każdy alergik z historią silnych reakcji anafilaktycznych powinien nosić przy sobie adrenalinę. Jej podanie gwarantuje zmniejszenie obrzęku dróg oddechowych, poprawia przepływ krwi, reguluje pracę serca i w konsekwencji - ratuje życie.

Preparat powinien być przechowywany w lodówce w temperaturze 2-8°C. Jednak po wyjęciu adrenaliny z lodówki jest ona ważna jeszcze przez 6 miesięcy. Dlatego warto zapisać datę na opakowaniu. Preparaty w autowstrzykiwaczach są wyjątkiem i nie powinno się ich przechowywać w niskich temperaturach.

Bibliografia:
Kruszewski, J. (2007). Anafilaksja, symptomatologia i leczenie wstrząsu anafilaktycznego. Przew Lek, 10, 44-50.
Zaborowska, M. (2016). Wstrząs anafilaktyczny, przyczyna, patomechanizm i obraz kliniczny–Zasady zapobiegania.
Wstrząs anafilaktyczny – Przyczyny, objawy, pierwsza pomoc. (2022) https://www.zwrotnikraka.pl/wstrzas-anafilaktyczny/ [dostęp: 14.03.24r]

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka