Celiakia – przyczyny, objawy, rodzaje i dieta

Celiakia jest przewlekłą chorobą o podłożu genetycznym. Należy do schorzeń autoimmunologicznych, w których układ odpornościowy wytwarza przeciwciała skierowane przeciw własnemu organizmowi. W celiakii wskutek spożywania glutenu dochodzi do uszkodzenia jelita cienkiego, co wpływa na zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. Nieleczone schorzenie może prowadzić do powikłań, m.in. do osteoporozy, problemów reprodukcyjnych czy nowotworów złośliwych. Celiakia nie jest alergią na gluten, choć bywa z nią mylona.

Choroba trzewna występuje u osób predysponowanych genetycznie. Jest częstym problemem. Cierpi na nią około 1% populacji. Ryzyko jej wystąpienia jest zwiększone m.in. u osób z cukrzycą typu 1 oraz u krewnych pierwszego stopnia chorych na celiakię. Schorzenie dotyczy nie tylko dzieci. Może ujawnić się w różnym wieku.

Objawy celiakii są zróżnicowane. W klasycznej postaci schorzenia dominują symptomy ze strony układu pokarmowego, takie jak:
   • przewlekła biegunka;
   • zgaga;
   • ból brzucha;
   • wymioty;
   • nawracające afty jamy ustnej; 
   • wzdęcia brzucha;
   • niedożywienie lub chudnięcie;
   • objawy niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby;
   • zaparcia.

W postaci nietypowej celiakii powyższe symptomy są słabe, a dominują objawy pozajelitowe. Należą do nich m.in.:
   • choroba Duhringa (opryszczkowate zapalenie skóry);
   • symptomy niedokrwistości;
   • symptomy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, np. padaczka, migrena, depresja;
   • opóźnione dojrzewanie płciowe;
   • niski wzrost.

Dwa kolejne rodzaje celiakii (niema i latentna) przebiegają bezobjawowo.

Przy celiakii spożywanie glutenu wywołuje nieprawidłowe pobudzenie układu odpornościowego. Reakcja ta jest wynikiem współdziałania mechanizmów genetycznych (chorzy na celiakię posiadają gen HLA-DQ2 lub HLA-DQ8), zewnętrznych – żywieniowych (spożywanie glutenu) i wewnętrznych (enzym transglutaminazy tkankowej, który uczestniczy w inicjowaniu procesów zapalnych w jelicie). 
Wśród innych czynników, które mogą prowadzić do celiakii naukowcy wskazują zwiększoną przepuszczalność ściany jelita i niedobór tzw. endopeptydaz (enzymów bakterii jelitowych). Obecnie dominuje pogląd, że długość karmienia piersią i moment wprowadzenia glutenu do diety nie mają wpływu na wystąpienie choroby u osób predysponowanych.
 

Diagnostyka choroby trzewnej ma charakter kompleksowy. Badania w kierunku celiakii obejmują wywiad lekarski, badanie fizykalne oraz testy dodatkowe. Na te ostatnie składają się zazwyczaj badania laboratoryjne z krwi (w tym serologiczne – na obecność charakterystycznych przeciwciał) oraz biopsja błony śluzowej jelita cienkiego. W razie wątpliwości lekarz może zlecić również badania genetyczne. 

Celiakia jest najczęściej rozpoznawana na podstawie dodatniego wyniku badań serologicznych i występowania typowych zmian w błonie śluzowej jelita. Warto zaznaczyć, że wyniki badań w kierunku celiakii są miarodajne jedynie po odpowiednio długiej obecności glutenu w diecie. Przed udaniem się do lekarza nie należy zatem samodzielnie rezygnować ze spożywania glutenu.

Leczenie choroby trzewnej polega na stosowaniu diety bezglutenowej. Chorzy powinni przestrzegać jej ściśle i do końca życia. W razie występowania niedoborów pokarmowych, lekarze zlecają też suplementację odpowiednich witamin i składników mineralnych. W bardzo rzadkich przypadkach objawy celiakii utrzymują się lub nawracają mimo prawidłowego stosowania diety bezglutenowej. Na tę tzw. celiakię oporną specjaliści przepisują leki immunosupresyjne (zmniejszają one aktywność układu odpornościowego). 

Głównym założeniem odżywania w celiakii jest wyeliminowanie glutenu z diety. Chorzy muszą zrezygnować ze wszystkich produktów zawierających pszenicę, żyto, jęczmień i pszenżyto oraz zastąpić je bezglutenowymi odpowiednikami. Osoby z celiakią powinny dokładnie czytać etykiety, bo gluten znajduje się nie tylko w żywności ze zbóż, ale również w wielu innych gotowych produktach, np. w wędlinach, parówkach czy napojach słodzonych słodem jęczmiennym.
Większość chorych na celiakię może spożywać żywność wytworzoną na bazie owsa. Jednak bywa ona zanieczyszczona zbożami glutenowymi. Dlatego polscy specjaliści zalecają wykluczenie owsa z diety, jeśli nie pochodzi z certyfikowanych upraw.

Bibliografia:
   1. M. Jarosz (red.), Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Warszawa 2016, 2017, s. 231-243
   2. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.10. (dostęp 24.05.2023)
   3. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/54362,celiakia (dostęp 24.05.2023)
   4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441900/ (dostęp 24.05.2023)
   5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK343381/ (dostęp 24.05.2023)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka