Astma – czym jest, jakie są jej przyczyny i objawy?

Astma to przewlekłe schorzenie, dotyczące oskrzeli, na które chorują dzieci i dorośli. U jej podłoża leży proces zapalny dróg oddechowych, który jest przyczyną nadreaktywności oskrzeli. Przejawia się ona skłonnością do skurczu mięśni gładkich oskrzeli i obturacji (zwężenia) dróg oddechowych w wyniku ekspozycji na czynniki, takie jak  alergeny, wysiłek czy stres. Powoduje to trudności w oddychaniu.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że w 2019 roku choroba dotknęła 262 mln osób i spowodowała 455 tys. zgonów. Astma jest schorzeniem niejednorodnym – dzieli się ją m.in. na alergiczną i niealergiczną. Przewlekły charakter i uciążliwe objawy choroby rzutują na kondycję fizyczną i psychiczną pacjentów oraz na ich życie rodzinne. Astma obniża jakość życia i ogranicza aktywność społeczną oraz zawodową. Nieleczona lub nieprawidłowo leczona choroba może prowadzić do inwalidztwa, a nawet do zgonu.

Powody astmy są złożone i nie do końca poznane. Do zachorowania przyczyniają się zarówno tzw. czynniki osobnicze (w tym predyspozycja genetyczna), jak i środowiskowe. Wystąpienie astmy jest bardziej prawdopodobne, jeśli członkowie najbliższej rodziny również na nią chorują. Ponadto schorzenie pojawia się częściej u alergików. Na zachorowanie bardziej narażone są także osoby z nadwagą lub otyłością. 

Naukowcy zwracają też uwagę, że gwałtowny wzrost liczby chorych na astmę jest związany z wpływem uwarunkowań środowiskowych. Jako czynniki odpowiedzialne za tę tendencję wymieniają urbanizację i industrializację, zanieczyszczenia powietrza, zmiany klimatu, warunków i stylu życia oraz wzrost higieny.

Prawdopodobieństwo wystąpienia astmy mogą zwiększać także wydarzenia z wczesnego okresu życia. Zalicza się do nich niską masę urodzeniową, wcześniactwo, narażenie na dym tytoniowy i inne zanieczyszczenia powietrza oraz wirusowe infekcje dróg oddechowych.

Specjaliści uważają również, że ryzyko astmy jest większe w przypadku narażenia na alergeny, m.in. roztocze kurzu mieszkaniowego, sierść zwierząt domowych czy zarodniki pleśni. Astmie sprzyja też ekspozycja na zanieczyszczenia środowiska. 

Symptomy astmy różnią się w zależności od osoby. Mają zmienne nasilenie i napadowy charakter. Mogą nie występować poza okresami ataków i zaostrzeń. 

Do charakterystycznych objawów choroby należą:

• napadowa duszność (głównie podczas wydechu), która ustępuje sama lub pod wpływem leczenia; 
• ściskanie w klatce piersiowej;
• suchy, napadowy kaszel (niekiedy występuje jako jedyny symptom);
• świszczący oddech.

U chorych z astmą alergiczną współwystępują też objawy innych chorób alergicznych, zwłaszcza tzw. kataru siennego. 

Specjaliści zidentyfikowali wiele czynników przyczyniających się do napadów i zaostrzeń oraz do utrzymywania się objawów astmy.  Należą do nich:

• alergeny;
• wysiłek fizyczny;
• infekcje dróg oddechowych;
• zmiany pogody;
• czynne i bierne palenie tytoniu;
• czynniki drażniące (np. aerozole lub środki czyszczące używane w gospodarstwie domowym, opary farb);
• zanieczyszczenia powietrza;
• silne reakcje emocjonalne lub zaburzenia zdrowia psychicznego;
• niektóre pokarmy, dodatki do żywności i leki.

Astmy nie można całkowicie wyleczyć. Terapia pomaga w kontrolowaniu choroby i umożliwia prowadzenie normalnego, aktywnego życia. Leczenie astmy jest procesem, wymaga monitorowania i dostosowywania do zmieniającej się choroby. 

Farmakoterapia astmy polega na przewlekłym stosowaniu leku przeciwzapalnego. Do najczęściej używanych i najskuteczniejszych preparatów przeciwzapalnych należą wziewne glikokostykosteroidy (GKSw). Dodatkowo w terapii choroby  wykorzystywane są preparaty rozkurczające oskrzela. Podstawowe leki na astmę podaje się najczęściej za pomocą inhalatora.

Do głównych preparatów wykorzystywanych w leczeniu astmy należą:

• leki kontrolujące przebieg choroby: GKSw, długo działające beta₂-mimetyki wziewne, długo działające leki przeciwcholinergiczne oraz leki przeciwleukotrienowe;
• leki objawowe (do doraźnego przyjmowania): szybko działające beta₂-mimetyki wziewne, krótko działające wziewne leki przeciwcholinergiczne oraz doustne GKS i inne leki stosowane przez krótki czas w celu opanowania zaostrzenia astmy.

Dodatkowo u chorych na astmę ciężką zastosowanie znajdują przeciwciała monoklonalne, doustne GKS czy przewlekła antybiotykoterapia. 

W leczeniu astmy rolę odgrywa też postępowanie niefarmakologiczne. Chorych zachęca się do regularnej aktywności fizycznej (po zapoznaniu ich z metodami zapobiegania objawom powodowanym przez wysiłek), zaprzestania palenia oraz do unikania zawodowych alergenów i czynników drażniących. Rekomendowane jest także stosowanie technik kontrolowanego oddychania i zarządzania stresem emocjonalnym. Zaleca się też dietę bogatą w owoce i warzywa oraz – w razie potrzeby – redukcję masy ciała. 

U chorych z alergią na pyłki roślin rekomendowane bywa pozostawanie w domu i unikanie wietrzenia pomieszczeń w czasie największego stężenia pyłków w powietrzu atmosferycznym. Chorym, zwłaszcza z astmą umiarkowaną lub ciężką, zaleca się też coroczne szczepienie przeciwko grypie. W najcięższych przypadkach astmy zastosowanie znajduje termoplastyka oskrzeli (eksperymentalna metoda leczenia stosowana w ramach badań klinicznych). Warto wiedzieć, że nie ma jakościowych danych potwierdzających skuteczność metod niekonwencjonalnych. 

Źródła:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/asthma (dostęp 06.11.2023)
https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.7. (dostęp 06.11.2023) 
https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1087,astma-oskrzelowa (dostęp 06.11.2023)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka