Bergamota, Monakolina K i Polikosanol jako naturalne składniki wspierające prawidłowy metabolizm cholesterolu

Bergamotka, znana również jako pomarańcza bergamotowa, to cytrusowa roślina z rodziny rutowatych, prawdopodobnie pochodząca z Indii. Obecnie głównie uprawiana jest w Kalabrii we Włoszech. Nazwa tego owocu wywodzi się od włoskiego miasta Bergamo, gdzie olejek z bergamotki był popularny.
Ekstrakt z bergamotki jest bogaty w polifenole BFP, które korzystnie wpływają na metabolizm lipidów i węglowodanów oraz funkcjonowanie śródbłonka naczyniowego. Badania potwierdzają, że mogą obniżać poziom „złego” cholesterolu LDL, zmniejszać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych oraz redukować poziom cholesterolu nie-HDL i trójglicerydów. Regularne stosowanie bergamotki może również wspomagać regulację metabolizmu węglowodanowego, co jest szczególnie korzystne dla osób z insulinoopornością. Ponadto, bergamotka korzystnie wpływa na pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. 

Polifenole z bergamoty mogą stanowić skuteczną alternatywę dla osób, które nie tolerują tradycyjnych leków obniżających cholesterol lub które odmawiają stosowania statyn. W przypadku tych ostatnich istotne jest jednak, aby pacjentom wyjaśnić korzyści związane z terapią statynową, które są uzasadnione ich stanem klinicznym.
Co więcej, wyjątkową cechą polifenoli z bergamoty jest ich zdolność do współdziałania ze statynami. Jest to szczególnie korzystne dla pacjentów, którym nie można zwiększyć dawki statyn. Dodatkowo, osoby z zespołem metabolicznym i zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, takimi jak nieprawidłowa glikemia na czczo lub nietolerancja glukozy, a także pacjenci z NAFLD (non-alcoholic fatty liver disease), mogą odnieść znaczące korzyści z terapii polifenolami z bergamoty.

Historia odkrycia monakoliny K wiąże się z wydarzeniami z roku 1973, kiedy to Akira Endo i jego współpracownicy wyizolowali z grzyba Penicillium citrinum mewakolinę. Pięć lat później, Alfred Alberts z grupą badaczy uzyskał z grzyba Aspergillus terreus pochodną mewakoliny – mewinolinę. Badania przeprowadzone przez Endo umożliwiły wyizolowanie z grzyba Monascus ruber statyny zwanej monakoliną K. W tym samym roku przeprowadzone zostały dodatkowe badania, które wykazały, że mewinolina i monakolina K to identyczny związek chemiczny, który otrzymał nazwę lowastatyna. Substancja w roku 1980 uzyskała ochronę patentową, a w 1987 jako pierwsza statyna została wprowadzona na rynek farmaceutyczny. 

Mechanizm działania monakoliny K jest zbliżony do działania statyn. Polega na hamowaniu działania enzymu zwanego reduktazą hydroksymetyloglutarylokoenzymu A (HMG-CoA), co pozwala na obniżenie poziomu całkowitego cholesterolu oraz frakcji LDL w organizmie. Monakolina K może stanowić naturalną alternatywę dla statyn, poprzez walkę z dyslipidemią u rosnącej grupy młodszych pacjentów o niskim i średnim ryzyku sercowo-naczyniowym. Stanowi opcję dla osób z umiarkowanymi poziomami LDL, które nie kwalifikują się do stosowania tradycyjnych statyn. Warto zaznaczyć, że monakoliny K nie należy stosować równocześnie z innymi statynami. Bezpieczne jest jednak jej połączenie z ezetymibem, lekiem ograniczającym wchłanianie cholesterolu z pokarmów. Również, stosowanie monakoliny K w połączeniu z ekstraktem z bergamotki może zwiększyć skuteczność terapii, ponieważ te składniki wzajemnie wzmacniają swoje działanie.
 

Ze względu na ryzyko działań niepożądanych wycofano z rynku preparaty zawierające 10 mg monakoliny K, mimo że częstość występowania tych działań oszacowano na zaledwie 0,04%. Obecnie, zgodnie z rozporządzeniem Komisji Unii Europejskiej nr 2022/860 z dnia 22 czerwca 2022, dozwolone są produkty zawierające monakolinę K tylko w dawkach poniżej 3 mg na dobę. Ta zmiana przepisów ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa konsumentów, biorąc pod uwagę opinię EFSA, że dawki poniżej 3 mg minimalizują ryzyko działań niepożądanych.

Ekstrakt z czerwonego sfermentowanego ryżu może wpływać na aktywność cytochromu P450 oraz glikoproteiny, co może być istotne w kontekście potencjalnych interakcji farmaceutycznych. W przypadku jednoczesnego stosowania tzw. silnych inhibitorów CYP3A4, do których zaliczamy m.in. werapamil, cyklosporynę, itrakonazol, fibraty, amiodaron oraz klarytromycynę, z preparatami na bazie monakoliny K, zwraca się uwagę na wzrost ryzyka miopatii. Podobnie, spożywanie soku grejpfrutowego w trakcie stosowania preparatów na bazie czerwonego sfermentowanego ryżu może nasilać ich działanie i zwiększać ryzyko działań niepożądanych.
 

Wytyczne dotyczące prewencji chorób układu krążenia coraz częściej zwracają uwagę nie tylko na wyciąg z bergamoty i monakolinę K, ale także na wyciągi polikosanolowe. Polikosanol oparty jest na mieszance alkoholi alifatycznych pochodzących z trzciny cukrowej, głównie oktasanolu, triakontanolu i heksakosanolu. Chociaż polikosanol jest mniej zbadany niż inne substancje, jednak wiele badań potwierdziło, że w dawce 10–20 mg dziennie wspiera dietę niskocholesterolową 1,3.

Dyslipidemia to jeden z czynników ryzyka chorób serca, który można skutecznie kontrolować, dokonując odpowiednich zmian w stylu życia i nawykach żywieniowych. Zapobieganie dyslipidemii jest możliwe przez odpowiednią dietę oraz aktywność fizyczną, co pozwala na uniknięcie potrzeby stosowania leków, zwłaszcza w przypadku jej łagodnych form. Leczenie dyslipidemii nie zawsze wymaga sięgania po wysokie dawki statyn. Naturalne substancje takie jak monakolina K, zawarta w czerwonym ryżu, oraz wyciąg z bergamoty, mogą być równie efektywne. Te składniki, stosowane pojedynczo lub w połączeniu, wykazują synergiczne działanie, potwierdzone badaniami, w redukcji niekorzystnych frakcji lipidów we krwi.

• Gałęcka, M. (2020). The prevention of lipid disorders with a view to reducing the risk of cardiovascular disease—the role of supplementation. Lekarz POZ, 6(2), 97-102.
• Barylski, M. (2023). Czy muszę już brać leki? Niekoniecznie… Suplementy diety w dyslipidemii—które naprawdę działają i kiedy z nich korzystać? Subiektywny przegląd dostępnych na rynku naturalnych substancji hipolipemizujących. Świat Medycyny i Farmacji.
• Heinz, T., Schuchardt, J. P., Möller, K., Hadji, P., & Hahn, A. (2016). Low daily dose of 3 mg monacolin K from RYR reduces the concentration of LDL-C in a randomized, placebo-controlled intervention. Nutrition Research, 36, 1162-1170. https://doi.org/10.1016/j.nutres.2016.07.005.
• Barylski, M., Filipiak, K. J., Okopień, B., Szymański, F. M., Wożakowska-Kapłon, B., & Mamcarz, A. (2018). Stanowisko grupy ekspertów wsparte przez Sekcję Farmakoterapii Sercowo-Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące miejsca standaryzowanej kompozycji polifenoli z bergamoty w terapii dyslipidemii oraz jej innego potencjalnego zastosowania w praktyce klinicznej. Choroby Serca i Naczyń, 15(2), 71-85.
• Wożakowska-Kapłon, B. (2019). Nowe możliwości terapii osób z zespołem metabolicznym. Folia Cardiologica, 14(3), 264-271.
  Comi, L., Giglione, C., Tolaj, F., Parolini, C., Olivieri, C., Ruzza, M., ... & Magni, P. (2022). Nutraceutical alternatives to red yeast rice extract/monacolin K for moderate hypercholesterolaemia: Current evidence and knowledge gaps. European Atherosclerosis Journal, 1(3), 69-78.
• Citko, A. (2023). Wybrane aspekty wspomagania leczenia zaburzeń lipidowych. Lek w Polsce, 386(7), 31-36.
• Mamcarz, A., Janiszewski, M., & Stolarczyk, M. (2022). Nutraceutyki w zaburzeniach lipidowych: Bezpieczna i naturalna suplementacja. Na podstawie wybranych fragmentów webinarów z dnia 15.11.2022 i 29.11.2022.
• Wożakowska-Kapłon, B., & Salwa, P. (2016). Monakolina—pomost między prozdrowotną modyfikacją diety a farmakoterapią hipercholesterolemii. Folia Cardiologica, 11(4), 318-326.
• https://pulsmedycyny.pl/odpowiedzialna-suplementacja-w-kardiologii-w-swietle-zalecen-o-czym-nalezy-pamietac-1194052 [dostęp: 25.04.2023].
• Banach M. et al.: Wytyczne PTL/KLRwP/PTK/ PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2021;7(3):113–222.
• Lockwood GB: The plant nutraceuticals. W: Evans WC (red.): Trease and Evans Pharmacognosy. (16th edition) Elsevier Health Sciences, London 2009, pp. 459–470.