Leki i słońce. Jakie leki są fotouczulające?

Substancje fotouczulające to związki chemiczne, które w naszym organizmie powodują reakcję alergiczną pod wpływem promieniowania słonecznego. Podczas niej komórki naszego układu odpornościowego powodują silną reakcję na substancję, dając nieprzyjemne objawy. Znamy wiele związków, które wywołują odczyny fotoalergiczne – dużą grupę z nich stanowią właśnie leki.

Innym rodzajem reakcji na słońce jest reakcja fototoksyczna, która także może zajść po zastosowaniu leku. Pojawia się ona znacznie szybciej niż reakcja fotoalergiczna. W tym przypadku kontakt promieniowania słonecznego z substancją w skórze powoduje wytworzenie wolnych rodników, które uszkadzają struktury komórkowe. Wówczas możemy się spodziewać podobnych objawów jak w przypadku reakcji fotoalergicznej.

Na wystąpienie reakcji fotoalergicznej lub fototoksycznej nie mają wpływu wiek i płeć osoby, jednak częściej przydarzają się one kobietom.

Podstawowym objawem reakcji fotoalergicznej jest pojawienie się zaczerwienienia (rumienia) na skórze, która miała kontakt z promieniowaniem UV. W przypadku fotouczulenia zaczerwienieniu towarzyszą świąd i powstanie grudek w miejscu kontaktu. Takie zmiany mogą się rozprzestrzenić także na skórę zasłoniętą. Pojawiają się one z opóźnieniem – po około 24-48 godzinach, ponieważ organizm potrzebuje czasu, aby rozwinąć reakcję autoimmunologiczną.

Reakcja fototoksyczna poza rumieniem powoduje obrzęk oraz czasami powstanie pęcherzy, które przypominają oparzenie. Występuje zazwyczaj w krótkim czasie po ekspozycji na słońce.

Lista leków, które mogą spowodować reakcję fotouczuleniową jest dość długa. 

Są to m.in.:

Antybiotyki są szczególną grupą leków fotouczulających, ponieważ powodują silne reakcje na promieniowanie słoneczne. W szczególności mowa tu o przeciwtrądzikowych kuracjach antybiotykowych z zastosowaniem m.in. tetracykliny, limecykliny lub doksycykliny. Powodują zarówno reakcje fotoalergiczne, jak i fototoksyczne. Kolejną grupą fotouczulających substancji przeciwbakteryjnych są szeroko stosowane fluorochinolony, czyli cyprofloksacyna, moksyfloksacyna i lewofloksacyna. 
 

Kolejną ważną grupą leków powodujących reakcje fotoalergiczne są surowce ziołowe. Nadwrażliwość na słońce mogą spowodować:

• arnika górska (obecna w żelach na siniaki oraz w kremach pod oczy),
• dziurawiec zwyczajny (wskazany w dolegliwościach trawiennych, zaburzeniach depresyjnych),
• ruta zwyczajna (stosowana przy uszkodzeniach wątroby oraz jako składnik maseczek do twarzy),
• arcydzięgiel (stosowany w kłopotach z trawieniem oraz z zasypianiem),
• nagietek lekarski (działa przeciwzapalnie, wspiera prawidłowy wzrost naskórka),
• rumianek pospolity (działa przeciwzapalnie i wspiera trawienie),
• skrzyp polny (stosowany przy wypadaniu włosów i infekcjach pęcherza moczowego).

Aby zapobiec wystąpieniu fotouczulenia, należy:

• odstawić lek lub zioła przed ekspozycją na promienie słoneczne, jeśli istnieje taka możliwość,
• jeżeli nie możemy przestać stosować preparatu, to należy unikać promieniowania słonecznego. Wówczas lepiej przebywać w zacienionych przestrzeniach, mieć założone luźne, ale zakrywające skórę ubranie oraz nakrycie głowy,
• dbać o prawidłową ochronę skóry, stosując kremy z wysoką ochroną przeciwsłoneczną (co najmniej SPF 30),
• dokładnie czytać ulotki leków, aby sprawdzić, czy przypadkiem nie wywołują takiej reakcji. Dzięki temu można zapobiec jej wystąpieniu.

Jeżeli wydaje Ci się, że po zastosowaniu leku wystąpiła u Ciebie reakcja fotoalergiczna lub fototoksyczna:

• przenieś się w zadaszone miejsce i nie wychodź ponownie na zewnątrz.
• obserwuj zmianę. Jeżeli nie przestaje się powiększać, pojawiają się pęcherze lub rozwija się także na przestrzeń, która nie miała kontaktu ze słońcem, to skonsultuj to z lekarzem. Wówczas przepisze on odpowiednie leki łagodzące objawy i zadecyduje, czy można odstawić lek.
• jeśli męczy Cię ciągły świąd, to możesz zastosować maść z hydrokortyzonem, która zmniejszy stan zapalny i świąd.

Bibliografia:

1. Śpiewak, Radosław. „Wyprysk fotoalergiczny i fototoksyczny." Alergoprofil 5.2 (2009): 2-7.
2. Mazur, Małgorzata. „Ryzyko fotouczulenia po zastosowaniu miejscowych NLZP."
3. Adamczyk Sitko, Katarzyna, et al. „Antybiotykoterapia miejscowa w trądziku zwyczajnym." (2019).
4. Szepietowski, Jacek, et al. "Trądzik zwyczajny: patogeneza i leczenie. Konsensus Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. „Dermatology Review/Przeglad Dermatologiczny 99.6 (2012).
5. Nikiel, Agnieszka. „Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym." Kosmetologia Estetyczna. 3 (2017): 231-238.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka