Odleżyny — przyczyny, zapobieganie, pielęgnacja i leczenie

Odleżyny (zwane czasem zmianami zgorzelinowymi) to uszkodzenia skóry i tkanek pod nią, które powstają w wyniku długotrwałego ucisku w danym miejscu. Jest to spowodowane ograniczeniem krążenia w naczyniach krwionośnych, co prowadzi do niedotlenienia, martwicy tkanek i powstawania odleżyn.

Zmiany odleżynowe dotyczą głównie skóry i tkanki podskórnej, jednak w poważnych przypadkach docierają także do tkanki mięśniowej oraz kości. Będą się pojawiać w miejscach, które przylegają do podłoża podczas siedzenia lub leżenia.

Miejsca szczególnie narażone na powstanie odleżyn to:
   • potylica,
   • małżowiny uszne, 
   • łokcie,
   • łopatki,
   • kość ogonowa, pośladki,
   • biodra,
   • kość krzyżowa,
   • pięty.

Odleżyny występują najczęściej u osób starszych i unieruchomionych, zmuszonych do pozostawania w pozycji leżącej ze względu na liczne choroby przewlekłe. Około 70% chorych z odleżynami stanowią osoby powyżej 70. roku życia.

Czynnikiem wyjątkowo zwiększającym ryzyko pojawienia się odleżyn jest długotrwała, wyniszczająca organizm choroba przewlekła. Zazwyczaj osoby w takim stanie są przykute do łóżka lub wózka inwalidzkiego, co powoduje ograniczenie mobilności.

Powstawaniu odleżyn sprzyjają również:
   • problemy z krążeniem,
   • otyłość,
   • cukrzyca,
   • wychudzenie i niedożywienie,
   • wilgotne środowisko, np. podczas nietrzymania moczu lub stolca, rzadkich zmian pieluchomajtek lub nieodpowiedniego doboru bielizny i pościeli.

Pierwszym objawem, który sugeruje powstawanie odleżyn, jest zaczerwienienie i obrzęk w miejscu ucisku skóry. Dzięki prawidłowym działaniom na tym etapie można zapobiec rozwinięciu się odleżyn.

Jeśli nie uda się nam zatrzymać rozwoju na tym etapie, to miejsce ucisku zacznie sinieć. Następnie zaczynają się pojawiać pęcherze wypełnione płynem i dochodzi do pierwszych ubytków skóry. Na początku rany są niewielkie i płytkie, lecz z czasem owrzodzenia ulegają powiększeniu i pogłębieniu. Z biegiem czasu odleżyna może zacząć nabierać żółtego, brązowego i czarnego zabarwienia, co oznacza powstanie ognisk martwiczych, czyli obumarcie tkanek. To stadium charakteryzuje się specyficznym, nieprzyjemnych zapachem z rany.

Profilaktyka jest niezwykle istotna przy ryzyku powstania odleżyn. Powinno się ją wdrożyć już od pierwszych dni unieruchomienia pacjenta na wózku lub w łóżku.

Najważniejszym elementem zapobiegania odleżynom jest częsta zmiana pozycji, przynajmniej co 2 godziny. Pozostawanie w tym samym położeniu przez ponad 2 godziny stwarza ryzyko rozwinięcia się zmian martwiczych. Chorego należy układać na przemian na plecach, na obu bokach i jeśli stan zdrowia na to pozwala – na brzuchu. Kładąc go na boku, ważne jest, aby uniknąć nałożenia nóg na siebie, co może powodować ucisk. U osób, które nie mogą się ruszać w takim stopniu, warto sięgnąć po specjalistyczne poduszki, wałki lub łóżka przeciwodleżynowe, które gwarantują zmniejszony ucisk na tkanki.

Kolejnym ważnym aspektem jest higiena unieruchomionego pacjenta. Powinien być przemywany ciepłą wodą ze środkiem myjącym, szczególnie w miejscach dużego ryzyka ucisku oraz o dużej wilgotności (miejsca intymne, pachwiny). Po umyciu należy dokładnie osuszyć skórę i zaaplikować środek nawilżający skórę, który stworzy barierę dla wilgoci (np. wazelinę, oliwkę dla dzieci, tłuste kremy lub produkty przeznaczone do zapobiegania odleżynom).

Dobór bielizny oraz pościeli jest także istotny — powinny być z naturalnych i przewiewnych materiałów. Należy dbać, aby w pościeli nie zbierały się okruszki i inne drobiny. Mogą one dodatkowo pogłębiać ucisk.

Leczenie odleżyn jest złożonym procesem, który wymaga wytrwałości i cierpliwości.

Opatrunki to najczęściej stosowany sposób leczenia odleżyn, niezależnie od stopnia rozwoju rany. Zaleca się używanie następujących rodzajów opatrunków:
• hydrożele — zmiękczają tkanki, oczyszczają rany i przyspieszają gojenie się odleżyny,
• hydrokoloidy — wskazane przy ranach z dużym wysiękiem, stosowane na każdym etapie rozwoju odleżyny,  także podczas ziarninowania (odnowy komórek skóry),
• opatrunki alginianowe — skutecznie pochłaniają wysięk i tworzą optymalne środowisko do gojenia się rany,
• dekstranomery — utrzymują optymalną wilgotność środowiska dla gojenia się rany,
• błony półprzepuszczalne — dobrze przylegają do rany, są przezroczyste, co umożliwia obserwację rany,  jednak nie sprawdzą się przy ranach z dużym wysiękiem,
• opatrunki mieszane.

Leczenie odleżyn powinno być uzupełnione o wszystkie czynności, które działają na nie zapobiegająco. U pacjenta z odleżynami należy dążyć do normalizacji stanu zdrowia, czyli do wyleczenia chorób towarzyszących lub uregulowania schorzeń przewlekłych.

Dieta jest niezwykle ważnym elementem zarówno profilaktyki, jak i leczenia odleżyn. Pacjent z takimi zmianami powinien spożywać dietę wysokobiałkową (1,5 – 2 g białka/kg m.c.), wysokokaloryczną (około 3000-3500 kcal), prawidłowo zbilansowaną, bogatą w witaminy i składniki mineralne. Należy unikać alkoholu, a także ostrych i wzdymających potraw. Dietę warto wzbogacić o argininę, która wspiera proces gojenia się ran.

Jeżeli pacjent ma problem z apetytem, to warto sięgnąć po wysokoenergetyczne produkty spożywcze, dostępne jako płyny lub proszki do sporządzenia płynu. W niewielkiej objętości zawarty jest kompleks substancji odżywczych, witamin i minerałów. Spożywa się je powoli, małymi łykami.

Kluczem w terapii odleżyn jest zapobieganie ich powstawaniu. Zajmując się unieruchomioną osobą, zwracaj szczególną uwagę na elementy zawarte w tym artykule, a unikniesz rozwoju poważnej rany.

Bibliografia:
   1. Szewczyk, Maria T., et al. "Leczenie odleżyn - Zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część II." Leczenie Ran 17.4 (2020).
   2. Jaguś-Nowicka, Katarzyna. "Odleżyny. Jak im zapobiegać."
   3. Łuczak, Jacek, and Maciej Sopata. "Odleżyny-profilaktyka i leczenie." Przewodnik Lekarza/Guide for GPs 4.7 (2001): 120-126.
   4. Grata-Borkowska, Urszula, Maria Magdalena Bujnowska-Fedak, and Kamila Markiewicz. "Healing chronic wounds–ambulatory surgery." Lekarz POZ 2.4: 343-348.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka