Tabletka "dzień po" – jak ją uzyskać w pilotażu aptecznym?

Antykoncepcja awaryjna, zwana także postkoitalną, to jedna z metod zapobiegania ciąży. Dostępne są dwie substancje czynne o takim mechanizmie działania: octan uliprystalu i lewonorgestrel. W niniejszym artykule skupimy się na pierwszej z wymienionych, ponieważ to ją można otrzymać w programie pilotażowym w aptekach.

Octan uliprystalu (preparat EllaOne) to selektywny modulator receptorów progesteronowych. Jego mechanizm działania polega na zahamowaniu owulacji poprzez modulację wydzielania hormonów płciowych. Dodatkowo w niewielkim stopniu może wywołać zmiany w strukturze endometrium, czyli wnętrza macicy, które utrudniają implantację zapłodnionej komórki jajowej.  

Skuteczność tabletki „dzień po” zależy od czasu pomiędzy niezabezpieczonym stosunkiem, a przyjęciem dawki leku – im ten czas jest krótszy, tym wyższa jest ochrona. Według producenta octan uliprystalu można zastosować do 5 dni po takim stosunku. Według danych na 100 pacjentek, które zastosują ten typ antykoncepcji, przeciętnie 1-2 zajdą w ciążę.

Tabletki „dzień po” nie działają wczesnoporonnie – jeżeli dojdzie do zagnieżdżenia się zarodka w endometrium macicy, co jest równoznaczne z rozpoczęciem ciąży, lek nie będzie mieć wpływu na jej proces.  

Antykoncepcja awaryjna znajduje zastosowanie w sytuacji gdy:

• podczas stosunku została uszkodzona prezerwatywa lub jest wątpliwość co do jej jakości,
• zapomni się o przyjęciu tabletki antykoncepcyjnej, odklei się plaster lub wysunie się krążek dopochwowy.

Należy pamiętać, że antykoncepcja awaryjna nie jest stałą formą zapobiegania ciąży. Można ją stosować w pojedynczych przypadkach i nie powinna stanowić jedynej antykoncepcji.

Obecnie antykoncepcję awaryjną można uzyskać wyłącznie na receptę lekarską, pielęgniarską oraz farmaceutyczną.  

Narodowy Fundusz Zdrowia rozpoczął Program pilotażowy, według którego tabletkę „dzień po” można uzyskać podczas pobytu w aptece. Do Programu mogły zgłosić się wszystkie apteki, które spełniały wymóg posiadania pomieszczenia zapewniającego prywatność i przestrzeń na rozmowę. Lista miejsc, w których można przystąpić do pilotażu została udostępniona przez NFZ i jest stale aktualizowana. Znajdziesz ją w poniższym linku 

https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/antykoncepcja-awaryjna-w-aptekach

Podczas wizyty w aptece musi zostać przeprowadzony wywiad według wytycznych Ministerstwa Zdrowia. Podczas niego można się spodziewać:

• zapytań o możliwe przeciwwskazania do zastosowania tabletki z octanem uliprystalu, o czas, który upłynął od niezabezpieczonego stosunku oraz o obecne metody antykoncepcji,
• przekazania informacji o leku, sposobie jego przyjęcia i mechanizmie działania,
• rozmowy na temat zdrowia reprodukcyjnego oraz dostępnych metod antykoncepcji, a także o ciąży i połogu.

Po rozmowie od razu realizowana jest recepta na tabletkę. Nie ma obowiązku połknięcia jej na oczach farmaceuty – to często spotykany mit. Natomiast wato przyjąć dawkę najszybciej, jak się da. 

Program pilotażowy jest przeznaczony dla wszystkich kobiet powyżej 15. roku życia. W przypadku kobiet w wieku 15 lat wymagana jest zgoda rodzica lub opiekuna prawnego, zaś w przypadku pacjentek w wieku 16-17 lat – tzw. zgoda równoległa.

Do programu można się zgłosić raz na 30 dni. Jest to weryfikowane przez portal NFZ, na którym wystawiana jest recepta.

Przeciwwskazania do zastosowania octanu uliprystalu, które wykluczają z udziału w pilotażu to:

• ciąża,
• ciężka astma leczona doustnymi kortykosteroidami,
• ciężkie schorzenia wątroby,
• dziedziczna nietolerancja galaktozy, całkowity niedobór laktazy lub zespół złego wchłaniania glukozy-galaktozy.

Co ciekawe, najczęstsze przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej, takie jak choroba zatorowo-zakrzepowa, migreny, choroby układu krążenia lub nowotwór piersi nie stanowią przeciwwskazania do zastosowania antykoncepcji awaryjnej. 

Odpowiadając na pytanie, które można zadać chcąc przystąpić do pilotażu – udział w nim i wypisanie recepty na tabletkę nie jest płatne. Apteka nie będzie pobierać za to dodatkowej opłaty, ponieważ usługa jest refundowana przez NFZ. Płatna jest jedynie sama tabletka, należy ją zakupić podczas wizyty w aptece.

W niektórych sytuacjach, np. gdy pacjentka nie jest ubezpieczona, farmaceuta nie może wprowadzić jej do pilotażu. Jednak zawsze jest możliwość wypisania recepty farmaceutycznej na tabletkę poza pilotażem, wówczas w niektórych aptekach może zostać naliczona dodatkowa opłata. 

Cegieła, U., Janiec, W., Folwarczna, J., Janas, A., Janiec, R., Kaczmarczyk-Sedlak, I., ... & Trzeciak, H. I. (2021). Kompendium farmakologii. PZWL.

https://www.woia.pl/news/4131/program-pilotazowy-w-zakresie-uslug-farmaceuty-dotyczacych.html [data dostępu: 20.06.2024]

https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/antykoncepcja-awaryjna-nfz-opublikowal-wykaz-aptek,8613.html [data dostępu: 25.06.2024]

Octan uliprystalu. Opis profesjonalny. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=4751 [data dostępu: 25.06.2024]