Ospa wietrzna - objawy, szczepienie i leczenie

Ospa wietrzna to zakaźna choroba, którą wywołuje wirus ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-zoster virus – VZV). Choroba cechuje się wysoką zakaźnością (80-90% kontaktów domowych) i występuje wyłącznie u ludzi. Wirus przenosi się drogą kropelkową oraz z ruchem powietrza (stąd nazwa „ospa wietrzna"). Warto zaznaczyć, że zawartość pęcherzyków ospowych również jest zaraźliwa. Osoba zakażona zaraża innych 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki, a zakaźność ustępuje, gdy wszystkie pęcherzyki przeschną i strupki odpadną — proces ten trwa około tygodnia. Okres inkubacji (od momentu zarażenia do pojawienia się objawów) wynosi od 10 do 21 dni, średnio 14 dni, a u osób z obniżoną odpornością może trwać nawet do 28 dni. Choroba częściej dotyka dzieci, jednak zdarza się, że występuje u młodzieży i dorosłych. W takich przypadkach przebieg bywa cięższy, a ryzyko powikłań wzrasta. Warto jednak wspomnieć, że zakażenia u dorosłych są rzadkie, ponieważ większość z nas przechodzi ospę wietrzną w dzieciństwie, co gwarantuje trwałą odporność. Niemniej jednak, jeśli dorośli uniknęli kontaktu z wirusem w  dzieciństwie lub nie zostali zaszczepieni, mogą zachorować na ospę wietrzną niezależnie od wieku. Po wyzdrowieniu wirus pozostaje w stanie uśpienia w zwojach nerwowych, a pod wpływem np. spadku odporności, może uaktywnić się i spowodować półpaśca.
 

U dzieci zazwyczaj przebieg ospy wietrznej jest łagodny lub umiarkowany. Jednak u osób dorosłych, jak wspomniano wcześniej, może być bardziej nasilony. Po bezobjawowym okresie inkubacji następuje faza prodromalna, w której dają o sobie znać objawy takie jak stan podgorączkowy, ogólne osłabienie, uczucie zmęczenia czy spadek apetytu. Po etapie prodromalnym na skórze pojawiają się charakterystyczne zmiany skórne. W początkowej fazie są to plamki, które stopniowo przekształcają się w grudki, a później rozwijają się w charakterystyczne pęcherzyki ospy wietrznej, wypełnione bezbarwnym płynem. Z biegiem czasu pęcherzyki zmieniają się w krosty, wypełnione mętnym płynem, który w końcu wysycha, tworząc strupki odpadające po kilku dniach. Wraz z wysypką pojawiają się także ogólne objawy, takie jak gorączka i złe samopoczucie, które mogą utrzymywać się przez kilka dni. Wykwitom skórnym towarzyszy intensywny świąd. Drapanie zmian skórnych może prowadzić do nadkażeń bakteryjnych oraz powstawania blizn. Z tego powodu należy unikać drapania. Zmiany skórne obejmują przede wszystkim tułów i głowę, a w mniejszym stopniu także kończyny.

W zapobieganiu zachorowaniom na ospę wietrzną kluczową rolę odgrywa profilaktyka, a w szczególności szczepienia ochronne. Szczepienie przeciw ospie wietrznej zapewnia skuteczną ochronę przez całe życie. Preparat, który zawiera osłabiony szczep wirusa, jest podawany dwukrotnie w odstępie około 3 miesięcy. Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka, przekracza 95%. Jeśli szczepionka zostanie podana w przeciągu 3 dni od kontaktu, jej skuteczność wynosi około 90%. Warto dodać również, że szczepionka jest bezpieczna i dobrze tolerowana przez organizm. Rzadko prowadzi do odczynu poszczepiennego.

 Osoby zobowiązane do poddania się szczepieniu to:

1. Dzieci, które nie ukończyły 12. roku życia: 
  • z osłabioną odpornością, narażone na ryzyko poważnego przebiegu choroby, 
  • z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie regresji, 
  • zakażone wirusem HIV,
  • przed podjęciem leczenia immunosupresyjnego lub chemioterapii.

2. Dzieci do ukończenia 12. roku życia z otoczenia osób wymienionych w punkcie 1., które nie przeszły ospy wietrznej.

3. Dzieci, które nie są objęte kategoriami z pkt. 1. oraz 2. i przebywają w: placówkach opiekuńczo-pielęgnacyjnych, placówkach opiekuńczo-leczniczych, rodzinnych domach dziecka, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych.

  4. Inne dzieci niż te wymienione w powyższych punktach, przebywające w żłobkach lub klubach dla dzieci.

Warto wspomnieć również, że w ostatnim czasie zaobserwowano pewne zjawisko, które nosi nazwę „ospa party”. Jest to praktyka, w której celowo naraża się dziecko na zakażenie wirusem ospy wietrznej podczas zabawy z osobą zarażoną, w nadziei na wytworzenie naturalnej odporności. Jednak takie irracjonalne działanie stawia dziecko w obliczu poważnego zagrożenia i ryzyka powikłań po przejściu choroby.
 

W większości przypadków ospy wietrznej zaleca się jedynie leczenie objawowe, polegające na zmniejszaniu gorączki oraz łagodzeniu świądu towarzyszącego chorobie. W sytuacji wystąpienia gorączki zaleca się unikanie stosowania ibuprofenu. Istnieją pewne doniesienia sugerujące potencjalny związek między przyjmowaniem ibuprofenu a podwyższonym ryzykiem wystąpienia posocznicy paciorkowcowej u pacjentów cierpiących na ospę wietrzną. Podobnie kwas acetylosalicylowy to substancja, której należy unikać u dzieci ze względu na możliwe ryzyko związane z zespołem Reye'a. Aby skutecznie łagodzić gorączkę związaną z ospą wietrzną, rekomendowane jest stosowanie paracetamolu. Jest to bezpieczna opcja w trakcie trwania choroby. W przypadku świądu apteki oferują zawiesiny przeznaczone do miejscowego stosowania, które mogą zawierają anestezynę, mentol oraz tlenek cynku. Te produkty działają osuszająco oraz przeciwświądowo, niemniej jednak zastosowanie ich może sprzyjać rozwojowi nadkażeń bakteryjnych. W przypadku wystąpienia świądu o dużym nasileniu można zastosować lek przeciwhistaminowy. W celu zapobiegania infekcjom skórnym kluczowe jest właściwe utrzymanie higieny skóry. Zalecane są częste kąpiele z dodatkiem nadmanganian potasu (tak, aby woda miała lekko różowy odcień) oraz korzystanie z miejscowych środków dezynfekujących. Te działania sprzyjają procesowi wysychania zmian skórnych i przeciwdziałają powikłaniom bakteryjnym. W sytuacji, gdy choroba ma cięższy przebieg lub u osób o osłabionej odporności stosuje się acyklowir, który blokuje podziały i namnażanie wirusa, skracając oraz łagodząc przebieg infekcji.

Bibliografia:

https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/165511,ospa-wietrzna-u-doroslych [dostęp: 25.08.2023].
https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/67573,ospa-wietrzna [dostęp: 25.08.2023].
https://podyplomie.pl/pediatria/12156,ospa-wietrzna?page=2 [dostęp: 25.08.2023]
http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201203_Farmacja_006.pdf [dostęp: 25.08.2023].
https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna/ [dostęp: 25.08.2023]
https://www.gov.pl/web/psse-augustow/szczepienia-ochronne-fakty-nie-mity-ospa-wietrzna [dostęp: 25.08.2023].
https://www.gov.pl/web/psse-miedzyrzecz/ospa-wietrzna---wazne-informacje-o-chorobie-i-szczepieniach [dostęp: 25.08.2023].
Gershon, A. A. (2019). Zakażenia wirusem ospy wietrznej-półpaśca. Pediatria po Dyplomie, 13(4), s. 1-5.
Mierzejewska, A., & Jung, A. (2012). Ospa wietrzna u dzieci. Pediatr Med. Rodz, 8(4), 329-334.
https://dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2022/113/oryginal/akt.pdf [dostęp: 25.08.2023].

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.