Alergia na jady owadów – co należy wiedzieć?

Reakcje alergiczne na jad najczęściej występują po użądleniu owadów z gatunku błonkoskrzydłych (Hymenoptera). Do tej grupy należą m.in. pszczoła miodna, osa, szerszeń, trzmiel, klecanka i mrówki. Szacuje się, że reakcje uczuleniowe na użądlenia tych owadów dotyczą od 5 do 7,5% populacji.

Sam jad owada powoduje odczyn w miejscu użądlenia. Jednak u osób z alergią objawy są znacznie bardziej dotkliwe i stanowią zagrożenie dla zdrowia oraz życia. Poza wstrząsem anafilaktycznym poważnym zagrożeniem są użądlenia mnogie, którym towarzyszą powikłania toksyczne.

Użądlenie przez pszczołę u osoby bez alergii objawia się zaczerwienieniem, obrzękiem i lekkimi dolegliwościami bólowymi. Osoby uczulone reagują znacznie silniej.

Pierwsze odczyny alergiczne, takie jak świąd, rumień, silny obrzęk i pokrzywka, mogą pojawić się natychmiast po użądleniu lub w ciągu kilku minut. Oprócz objawów miejscowych doświadcza się również symptomów ogólnoustrojowych, obejmujących duszności, nudności, wymioty, bóle brzucha, zaburzenia połykania, chrypkę, a także obrzęk krtani i twarzy. Taka reakcja utrzymuje się przez około 24 godziny. W niektórych bardziej poważnych przypadkach zmiany mogą się utrzymywać przez 5-10 dni.

Najbardziej niebezpiecznym objawem alergii jest wstrząs anafilaktyczny. Jest to uogólniona reakcja alergiczna, która objawia się nagłym spadkiem ciśnienia, zaburzeniami rytmu serca, wzmożoną potliwością i utratą przytomności. Reakcja może wyjątkowo zakończyć się zgonem, jednak zdarza się to niezwykle rzadko, z częstością 0,45 przypadku śmiertelnego na milion użądleń rocznie. Jeśli u osoby wystąpił wstrząs anafilaktyczny, to ryzyko ponownego jego przebycia rok po pierwszym z nich wynosi 50-70%.

Czynniki, które wpływają na nasilenie reakcji alergicznej to:

• wiek – u dzieci rzadziej stwierdza się objawy ogólnoustrojowe,
• rodzaj owada – u osób uczulonych na pszczoły szansa na pojawienie się objawów ogólnych wynosi 50%, a u osób uczulonych na osy – 24%,
• nasilenie poprzedniej reakcji alergicznej – zazwyczaj objawy pojawiają się o podobnej intensywności,
• czas od poprzedniego użądlenia – po kontakcie z jadem organizm na pewien czas uodparnia się na niego, co generuje 2-3 tygodniowy okres tolerancji na alergen.

Jeśli podejrzewa się alergię na jad owadów, wówczas podstawę diagnostyki stanowią testy śródskórne i punktowe. Podczas nich w poradniach alergologicznych miejscowo podaje się jad owada. Test jest uznawany za pozytywny, jeśli pojawi się rumień i bąbel o odpowiedniej średnicy. Taką diagnostykę prowadzi się wobec uczulenia na jad osy, pszczoły lub szerszenia.

Po użądleniu przez owada należy jak najszybciej usunąć żądło ze skóry poprzez lekkie podważenie. Nie powinno się go ściskać, ponieważ może to sprzyjać rozprzestrzenianiu się toksyn po organizmie. Do miejsca użądlenia warto przyłożyć lód lub zimny okład, aby zmniejszyć obrzęk.

Gdy reakcja alergiczna zaczyna się rozwijać, a miejsce użądlenia zaczyna puchnąć i swędzieć, warto zastosować miejscowo maść lub aerozol z hydrokortyzonem. Można go stosować bez konsultacji z lekarzem od 12. roku życia. Na miejscowe objawy alergii skuteczne mogą się również okazać żele z przeciwalergicznym dimetyndenem. Jeśli objawy alergii zaczynają się rozprzestrzeniać, wówczas można zastosować doustne leki przeciwhistaminowe, np. loratadynę, cetyryzynę lub feksofenadynę.

W cięższych reakcjach alergicznych, gdy pojawia się silny obrzęk, lekarz może zalecić stosowanie doustnych glikokortykosteroidów przez 3-5 dni. Jeśli obrzęk dotyczy dróg oddechowych, to powinno się pozostać pod obserwacją szpitalną.

Podczas wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego lekiem z wyboru jest adrenalina dostępna w formie ampułkostrzykawki lub gotowego autowstrzykiwacza zwanego epipenem. Powinna być podana natychmiast po użądleniu owada w przednią, środkową część uda bez konieczności zdejmowania ubrania. Będąc świadkiem wstrząsu anafilaktycznego u drugiej osoby, należy od razu powiadomić pogotowie, aby jak najszybciej zapewnić uczulonemu odpowiednią pomoc medyczną.

Istnieje kilka porad dla osób uczulonych na jad owadów, które mogą zmniejszyć szansę na użądlenie. Zaleca się:

• unikanie jedzenia i picia na zewnątrz,
• unikanie nagłego ruchu w pobliżu nadlatującego owada,
• noszenie ubrań o stonowanych, niejaskrawych kolorach,
• unikanie perfum o intensywnym zapachu,
• unikanie spacerów w upalną pogodę, szczególnie w pobliżu gniazd,
• noszenie obuwia, ponieważ chodzenie na boso niesie ryzyko niezamierzonego nadepnięcia na owada,
• omijanie sadów i kwitnących kwiatów.

Jedną z metod leczenia alergii na jad owadów jest swoista immunoterapia jadem (VIT). Polega ona na kilkukrotnym podaniu jadu w niskich, lecz zwiększających się dawkach. W wyniku takiej terapii stopniowo zwiększa się tolerancja układu immunologicznego na jad. Immunoterapia trwa długo, ponieważ od 3 do 5 lat. Jej skuteczność ocenia się na około 80%.

Immunoterapia swoista jest wskazana u osób, u których wystąpiła ciężka reakcja po użądleniu. Wymagane jest wówczas, aby pacjent wykazał pozytywny wynik testu alergicznego na jad danego owada.

Bibliografia:
Gawlik, R. (2012). Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych. Alergoprofil, 8(1), 27-30.
Matysiak, J., Matysiak, J., Kokot, Z. J., & Bręborowicz, A. (2011). Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych ze szczególnym uwzględnieniem pszczoły miodnej (Apis mellifera)--aktualny stan wiedzy. Alergia Astma Immunologia, 16(4).
Kempiński, K., & Niedoszytko, M. (2011). Skuteczność immunoterapii w alergii na jad owadów błonkoskrzydłych. Alergia Astma Immunologia, 16(3).

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka