Kalendarz pylenia – ważne narzędzie w monitorowaniu alergii

Jednym z głównych objawów alergii na pyłki roślinne w powietrzu jest alergiczny nieżyt nosa. Objawia się on częstym kichaniem, męczącym katarem i uczuciem zatkanego nosa. Innym częstym symptomem jest alergiczne zapalenie spojówek, powodujące zaczerwienienie, świąd i łzawienie obu oczu. Rzadziej alergia może objawiać się obrzękiem w jamie ustnej i drogach oddechowych. Okres pylenia roślin to czas, w którym te objawy się nasilają.

Kalendarz pylenia przedstawia informacje o czasie i intensywności pylenia poszczególnych roślin w ciągu roku. Dane te są zbierane przez Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych (OBAS) oraz inne ośrodki akademickie w Polsce, które prowadzą monitoring stężenia pyłków w atmosferze. Regularne aktualizacje pozwalają na prognozowanie sezonów pylenia, co jest kluczowe w diagnostyce i leczeniu alergii . Trzeba jednak pamiętać, że na intensywność pylenia mają też wpływ warunki atmosferyczne oraz zanieczyszczenie powietrza.
 

Kalendarz pylenia odgrywa też kluczową rolę w planowaniu immunoterapii alergenowej (odczulania), ponieważ umożliwia precyzyjne określenie optymalnego momentu rozpoczęcia leczenia. Immunoterapia powinna rozpocząć się co najmniej 2–4 miesiące przed spodziewanym okresem pylenia danego alergenu, by organizm zdążył wytworzyć odpowiednią tolerancję immunologiczną. Dzięki aktualnym danym fenologicznym i regionalnym kalendarzom pylenia możliwe jest dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta, co znacznie zwiększa jej skuteczność i bezpieczeństwo (Jakob et al., Allergy, 2022; Pfaar et al., EAACI Guidelines, 2021).

Aktualne informacje o stężeniu pyłków w Polsce dostępne są na stronie Ośrodka Badania Alergenów Środowiskowych: www.alergen.info.pl. Kalendarze pylenia, oparte na danych OBAS, można znaleźć również w innych serwisach i aplikacjach. 

Kalendarz pylenia przedstawia miesiące, w których poszczególne rośliny uwalniają pyłki do atmosfery. Intensywność pylenia zazwyczaj oznaczana jest kolorami lub symbolami, wskazującymi na niskie, średnie lub wysokie stężenie pyłków. Należy jednak pamiętać, że warunki pogodowe mogą wpływać na przesunięcia w czasie pylenia oraz na jego intensywność. 

Poniżej przedstawiono orientacyjne okresy pylenia najważniejszych alergenów w Polsce:
• Styczeń – Luty:
🍁 Leszczyna: Pylenie rozpoczyna się w styczniu i trwa do marca.
🍁 Olsza: Zaczyna pylić w lutym, osiągając szczyt w marcu. 
• Marzec:
🍁 Topola: Pylenie od połowy marca do kwietnia. 
🍁 Wierzba: Pyli od marca do maja.
• Kwiecień:
🍁 Brzoza: Intensywne pylenie w kwietniu. 
🍁 Dąb: Zaczyna pylić pod koniec kwietnia, kontynuując w maju. 
• Maj – Czerwiec:
🍁 Trawy: Pylenie rozpoczyna się w maju i trwa do lipca, z najwyższym stężeniem w czerwcu. 
• Lipiec – Sierpień:
🍁 Bylica: Pyli od lipca do września, z kulminacją w sierpniu. 
• Sierpień – Wrzesień:
🍁 Ambrozja: Pylenie od połowy sierpnia do września; szczególnie uciążliwe w południowo-wschodniej Polsce, choć z roku na rok obserwuje się wzrost jej obecności również w innych regionach kraju. Ambrozja to jeden z najsilniejszych alergenów późnego lata.
• Wrzesień – Październik:
🍁 Cladosporium i Alternaria (grzyby pleśniowe): Ich zarodniki są obecne w powietrzu do października i mogą powodować silne reakcje alergiczne u wrażliwych osób.

Polskie Towarzystwo Alergologiczne, we współpracy z OBAS, podzieliło kraj na cztery regiony pylenia, uwzględniając różnice klimatyczne i florystyczne:
• Region I: Obejmuje województwa: zachodniopomorskie (południowo-zachodnia część), lubuskie, dolnośląskie (bez obszarów przygranicznych), opolskie oraz zachodnią część wielkopolskiego.
• Region II: Województwa: zachodniopomorskie (część środkowa), wielkopolskie, kujawsko-pomorskie (południowa część), łódzkie, śląskie, małopolskie oraz podkarpackie (bez obszarów górskich).
• Region III: Województwa: zachodniopomorskie (północno-wschodnia część), pomorskie, północna część wielkopolskiego, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie (zachodnia część), mazowieckie, świętokrzyskie, lubelskie oraz południowo-wschodnia część podlaskiego.
• Region IV: Obejmuje obszary górskie województw: dolnośląskiego, śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego oraz Suwalszczyznę (wschodnia część warmińsko-mazurskiego i północna część podlaskiego).
Podział ten pozwala na dokładniejsze prognozowanie okresów pylenia w poszczególnych częściach kraju .
 

Działania profilaktyczne zazwyczaj nie wystarczają, aby w całości zniwelować objawy alergii.
Dlatego jeśli zaczynają być one uporczywe i  utrudniają codzienne funkcjonowanie, warto zastosować leki przeciwalergiczne. Przy objawach alergicznego nieżytu nosa pomoże włączenie sprayu do nosa zawierającego glikokortykosteroid, np. furoinian mometazonu. Takie preparaty są zarówno dostępne na receptę, jak i bez niej. Przed aplikacją warto przepłukać śluzówkę nosa wodą morską. Krople oczne z substancją przeciwalergiczną, np. olopatadyną lub ketotifenem, skutecznie ograniczą objawy alergicznego zapalenia spojówek. Lekarz może także zalecić doustne leki przeciwalergiczne, np. lewocetyryzynę, feksofenadynę lub bilastynę.

Bibliografia:
Paszkowski J. Alergia pyłkowa. Medycyna rodzinna 1999; 2: 35-40 (dostęp 29.02.2020).
Kalendarz pylenia roślin [data dostępu: 17.03.2024] http://www.alergen.info.pl/kalendarz_pylenia_roslin.php?r=region_4 
Rapiejko, P., & Lipiec, A. (2018). Serwisy z ogólnopolskimi informacjami o stężeniu pyłku roślin w Polsce w 2018 roku. Alergoprofil, 14(1), 17-20.
Samoliński, B., Krzych-Fałta, E., Lipiec, A., & Samoliński, K. (2022). Przygotowanie do sezonu pylenia 2023. Alergoprofil, 18(4), 3-10.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka

Dla osób cierpiących na alergie wziewne niezwykle ważny jest dostęp do bieżących informacji o stanie powietrza i stężeniu pyłków. Dane można znaleźć na:
• stronie Ośrodka Badania Alergenów Środowiskowych (OBAS): www.alergen.info.pl
• regionalnych stacjach monitorujących pylenie, działających przy uczelniach:
o Uniwersytet Rzeszowski,
o Uniwersytet Adama Mickiewicza,
o Uniwersytet Medyczny w Łodzi,
o Uniwersytet Jagielloński.
Ponadto, wiele serwisów pogodowych i aplikacji mobilnych (np. Pogodynka, Meteo.pl, AllergyMonitor) korzysta z danych OBAS do generowania codziennych alertów pyłkowych.

Zgodnie z najnowszymi badaniami (Laaidi et al., 2023; Damialis et al., 2022), zmiany klimatyczne wyraźnie wpływają na długość sezonów pylenia i intensywność emisji alergenów. W Polsce coraz częściej notuje się wcześniejsze rozpoczęcie sezonów pyłkowych (np. leszczyna pojawia się nawet już w grudniu) oraz wzrost stężeń pyłków w powietrzu. Rośliny alergeniczne, takie jak brzoza, ambrozja czy trawy, wykazują silniejszy potencjał uczulający w warunkach podwyższonego poziomu CO₂ i wyższych temperatur.

Kalendarz pylenia jest nie tylko przewodnikiem dla alergików, ale i ważnym narzędziem w planowaniu terapii przeciwalergicznej. Dzięki regionalizacji zaproponowanej przez Polskie Towarzystwo Alergologiczne oraz zaawansowanemu monitoringowi prowadzonemu przez OBAS i inne instytucje naukowe, możliwe jest coraz precyzyjniejsze przewidywanie okresów wzmożonego pylenia i skuteczniejsze unikanie kontaktu z alergenami.

Źródła:
• Strefa Alergii: Kalendarz pylenia – co teraz pyli i skąd to wiemy?
• Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych: www.alergen.info.pl
• Polskie Towarzystwo Alergologiczne: Kalendarz pylenia – podział na regiony
• Damialis A. et al., 2022. “Airborne pollen and climate change: The increasing burden of allergic diseases.” Nature Reviews Immunology
• Laaidi M. et al., 2023. “Long-term trends in pollen seasons and their climate associations in Europe.” International Journal of Biometeorology