Atopowe zapalenie skóry - co warto o nim wiedzieć?

Co to jest AZS, czyli atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, nawracająca choroba zapalna skóry, która cechuje się uporczywym świądem, suchością skóry oraz zmianami o charakterze wyprysku. AZS zwykle rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, zaś czynniki genetyczne odgrywają kluczową rolę w jego rozwoju. Leczenie atopowego zapalenia skóry powinno być kompleksowe ze względu na złożony mechanizm powstawania tego schorzenia. Podstawę terapii stanowią: profilaktyka, odpowiednio dobrana pielęgnacja skóry, leczenie miejscowe, a w ciężkich przypadkach — terapia ogólna.
 

Diagnostyka i objawy atopowego zapalenia skóry

W diagnostyce AZS stosuje się kryteria Hanifina i Rajki, wśród których możemy wyróżnić kryteria większe i mniejsze. Do pierwszej grupy zaliczamy: świąd skóry, przewlekły i nawrotowy charakter choroby, charakterystyczną morfologię i lokalizację zmian, rodzinny wywiad w kierunku atopii. Kryteria mniejsze to m.in. suchość skóry, świąd podczas pocenia, podwyższony poziom IgE, skłonność do zakażeń skórnych, zapalenie czerwieni i warg, rumień twarzy, zacienienia wokół oczu i nietolerancję pokarmów. W zależności od wieku chorego w przebiegu AZS wyróżniamy 3 fazy. Pierwsza z nich obejmuje okres niemowlęcy do 2 roku życia. Do charakterystycznych objawów tego stadium zaliczają się ostry stan zapalny skóry, świąd i zmiany grudkowo-wysiękowe. Druga faza choroby związana jest z okresem dzieciństwa do 12 roku życia, a etap ten charakteryzuje się występowaniem świądu, zmian rumieniowo-grudkowych i suchości skóry. Okres młodzieńczy i wiek dorosły to 3 faza przebiegu atopowego zapalenia skóry. W tym stadium chorym dokucza uporczywy świąd, a także mogą pojawić się nacieki zapalne z przerostem naskórka, który powoduje szorstkość skóry.

Do alergologicznych badań dodatkowych, które wykonuje się w diagnostyce AZS, zaliczamy:

• skórne testy punktowe (STP), 
• oznaczenie całkowitego IgE w surowicy (cIgE),
• skórny natychmiastowy ekspozycyjny test pokarmowy (SAFT), 
• oznaczenie antygenowo swoistych immunoglobulin E w surowicy (asIgE),
• naskórkowe testy płatkowe (NTP),
• atopowe płatkowe testy skórne (APT).
   

Leczenie miejscowe w atopowym zapaleniu skóry

Terapia emolientowa

Emolienty to dermokosmetyki o właściwościach nawilżających, zmiękczających, natłuszczających, a także uelastyczniających. Preparaty te odgrywają istotną rolę w procesie leczenia AZS. Dzięki swoim właściwościom przywracają odpowiedni poziom nawilżenia, a także chronią skórę przed utratą wody, ponieważ na jej powierzchni tworzą warstwę ochronną. Kosmetyki te charakteryzują się szerokim profilem bezpieczeństwa, a ich główną funkcję stanowi odbudowa bariery naskórkowej. Ponadto emolienty zmniejszają szorstkość i łuszczenie, które prowadzą do pęknięć skóry. Warto podkreślić, że preparaty te łagodzą świąd, który jest jednym z głównych objawów AZS. Emolienty stosuje się zarówno w fazie zaostrzenia, jak i w remisji. Ze względu na ich czas działania, który trwa od 4 do 6 godziny, należy je delikatnie aplikować 2-3 razy na dobę. Ważne, aby kosmetyki emolientowe dobierać indywidualnie w zależności od stanu skóry, pory roku oraz czynników klimatycznych. W przypadku AZS zaleca się stosowanie emolientów, które nie zawierają barwników, alergenów białkowych, substancji zapachowych oraz konserwantów, które mogą działać drażniąco na skórę chorego. Kosmetyki emolientowe przeciwskazane są w przypadku nadkażeń wirusowych, bakteryjnych oraz grzybiczych. W atopowym zapaleniu skóry nie jest zalecane stosowanie oleju kokosowego, który może wysuszać skórę i wzmagać świąd. Aktualnie rekomendowane są emolienty plus, które zawierają saponiny, flawonoidy, a także lizaty bakteryjne, które działają przeciwzapalnie, przeciwświądowo, a także hamują wzrost gronkowca złocistego.

W skład emolientów wchodzą:

substancje okluzyjne (wazelina, lanolina, oleje mineralne) zmniejszające utratę wody z naskórka,

humektanty (sorbitol, mocznik, glicerol) należące do substancji silnie nawilżających,

lipidy (wielonienasycone kwasy tłuszczowe, ceramidy), które odbudowują barierę naskórkową.

Kąpiel i mycie

W przypadku AZS zalecane są krótkie, regularne kąpiele trwające około 5 minut. Temperatura wody powinna być w granicach 34-37°C. Należy unikać silnych detergentów i mydeł o odczynie zasadowym. Chorzy nie powinni stosować gąbek oraz myjek, które dodatkowo mogą podrażniać skórę. Do mycia oraz kąpieli zalecane są preparaty emolientowe o pH w granicach 5,5, które nawilżają, łagodzą podrażnienia, a także zmniejszają świąd. Po kąpieli należy wysuszyć skórę, a po około 5 minutach zaaplikować emolient.

Glikokortykosteroidy miejscowe 

W leczeniu atopowego zapalenia skóry najczęściej stosowanymi środkami są miejscowe glikokortykosteroidy, które wykazują działanie przeciwzapalne, immunosupresyjne (osłabienie działania układu immunologicznego), a także przeciwświądowe. Razem z emolientami stanowią jedną z najskuteczniejszych metod leczenia. Należy zaznaczyć, że długotrwałe stosowanie tego typu preparatów może prowadzić do zaniku skóry właściwej i naskórka, rozstępów, odbarwień skóry, a także rozszerzenia naczyń krwionośnych. W celu uniknięcia działań niepożądanych zalecana jest terapia przerywana, która polega na naprzemiennym aplikowaniu glikokortykosteroidu miejscowego z substancjami obojętnymi np. emolientami. Jednego dnia należy stosować glikokortykosteroid, a następnego emolient. 

Takrolimus i Pimekrolimus

Takrolimus i Pimekrolimus to silne leki immunosupresyjne, które znalazły zastosowanie w miejscowym leczeniu AZS. Środki te działają przeciwzapalnie, a dodatkowo nie wywołują działań niepożądanych charakterystycznych dla glikokortykosteroidów. Na początku kuracji może pojawić się zaczerwienienie, pieczenie oraz świąd w miejscu aplikacji. Należy dodać, że odstęp czasowy między zastosowaniem pimekrolimusu, a emolientu powinien wynosić kilka minut, natomiast w przypadku takrolimusu 2 godziny. W trakcie stosowania tych preparatów istotna jest ochrona przeciwsłoneczna.

Profilaktyka w atopowym zapaleniu skóry

Pierwotna profilaktyka ma na celu przeciwdziałanie rozwojowi choroby, przeznaczona jest dla pacjentów, u których nie zaobserwowano objawów AZS, ale należą do grupy ryzyka. Obejmuje ona m.in. przedłużenie karmienia piersią, używanie preparatów emolientowych już od pierwszego dnia życia, zrezygnowanie z palenia tytoniu w trakcie ciąży, ograniczenie ekspozycji na alergeny wziewne. Profilaktykę wtórną stosuje się wobec chorych, u których zaobserwowano wczesne objawy choroby. Obejmują ona stosowanie emolientów, wyeliminowanie czynników drażniących oraz alergenów. Ważnym aspektem tej profilaktyki jest poradnictwo zawodowe. W pełnoobjawowym atopowym zapaleniu skóry rekomendowana jest profilaktyka trzeciorzędowa, której głównym celem jest łagodzenie objawów, zmniejszenie intensywności nawrotów oraz przeciwdziałanie rozwojowi chorób towarzyszących. W tym typie profilaktyki ważną rolę odgrywa edukacja pacjenta oraz poradnictwo psychologiczne.

Bibliografia

Welz-Kubiak, K., & Reich, A. (2016). Znaczenie emolientów w codziennej pielęgnacji skóry. Forum Dermatologiczne, 2, 20-23.

Chodorowska, G., & Szponar, A. (2010). Leczenie miejscowe atopowego zapalenia skóry w okresie zaostrzeń. Alergia, 1, 34-37.

Woldan-Tambor, A., & Zawilska, J. B. (2009). Atopowe zapalenie skóry (AZS)–problem XXI wieku. Farm Pol, 65(11), 804-811.

Millan, M., & Mijas, J. (2017). Atopowe zapalenie skóry–patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka. Nowa Pediatria, 21(4), 114-122.

Sadowska-Przytocka, A. (2015). Pielęgnacja skóry chorego na AZS w świetle nowoczesnej wiedzy medycznej. Alergia, 3, 24-28.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.