Kwas foliowy — co warto o nim wiedzieć?

Kwas foliowy występuje naturalnie w postaci folianów, które różnią się między sobą stopniem utlenienia pierścienia pterydyny oraz ilością reszt kwasu glutaminowego. Foliany są obecne w wielu produktach spożywczych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Warto jednak podkreślić, że w produktach roślinnych folianów jest znacznie więcej. Kwas foliowy to najbardziej utleniona, trwała forma folianów. Co istotne, organizm ludzki nie potrafi samodzielnie go wyprodukować, więc konieczne jest jego dostarczanie w pożywieniu lub poprzez suplementację. Niedobór kwasu foliowego w diecie może prowadzić do zakłóceń w wielu kluczowych procesach metabolicznych. Zapewnienie odpowiedniej ilości folianów w diecie jest wyzwaniem, głównie z powodu niskiej biodostępności kwasu foliowego z produktów spożywczych oraz strat podczas obróbki termicznej żywności. 

Kwas foliowy pełni wiele kluczowych funkcji w organizmie. Zapobiega on wadom cewy nerwowej oraz komplikacjom w ciąży. Dodatkowo przypisuje mu się działanie zapobiegawcze w odniesieniu do chorób sercowo-naczyniowych, neurodegeneracyjnych, nowotworów oraz anemii megaloblastycznej. Jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania komórek układu krwiotwórczego, nerwowego oraz innych tkanek o intensywnym podziale komórek.

Aby dostarczyć sobie wystarczającą ilość folianów w codziennej diecie, warto przede wszystkim wybierać surowe i mrożone warzywa liściaste, takie jak:
   • sałata,
   • szparagi,
   • brokuły,
   • kalafior, 
   • szpinak, 
   • kapusta, 
   • brukselka. 

Do diety warto włączyć także bób, pomidory, buraki, produkty zbożowe, słonecznik, orzechy, zielony groszek oraz owoce cytrusowe, które są bogate w foliany. Wątróbka, drożdże, jaja i sery stanowią również cenne źródła kwasu foliowego. Warto podkreślić, że ryby, takie jak śledzie czy tuńczyk, a także owoce, na przykład jabłka, są stosunkowo ubogim źródłem folianów. 
Warto pamiętać, że foliany są wrażliwe na czynniki zewnętrzne, w tym na promieniowanie słoneczne i wysoką temperaturę. Mogą się one przekształcać w mniej przyswajalne formy podczas przechowywania i termicznej obróbki żywności. Przygotowując posiłki, a w szczególności warzywa, zaleca się unikanie długotrwałego gotowania. Może to prowadzić do dużych strat folianów, które w niektórych przypadkach mogą sięgać od 40% do 70% ich pierwotnej zawartości. 

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, optymalne dzienne ilości kwasu foliowego dla kobiet prezentują się następująco:
   • kobiety w wieku rozrodczym — zalecane jest spożycie 400 µg/d kwasu foliowego,
   • kobiety w ciąży:
       ◦ do 12. tygodnia ciąży zaleca się przyjmowanie od 400 do 800 µg kwasu foliowego na dobę,
       ◦ po 12. tygodniu ciąży dzienne dawki powinny wynosić od 600 do 800 µg,
   • kobiety karmiące piersią powinny dostarczać swojemu organizmowi 600–800 µg kwasu foliowego,
   • dla kobiet z pozytywnym wywiadem dotyczącym wad cewy nerwowej:
       ◦ dla okresu 4 tygodni przed planowaną ciążą do 12. tygodnia ciąży — 4000 µg kwasu foliowego,
       ◦ po 12. tygodniu ciąży oraz podczas karmienia piersią — dzienna dawka wynosząca od 600 do 800 µg.

Na koniec warto wspomnieć, że jeśli kobieta należy do grupy ryzyka niedoboru folianów i wad cewy nerwowej, rekomendowana dzienne dawka kwasu foliowego to 800 µg, zarówno przez 3 miesiące przed planowaną ciąża, jak i w okresie ciąży oraz karmienia piersią.

Przyczyny niedoborów kwasu foliowego są zróżnicowane i obejmują m.in. niedostateczną podaż w diecie, zwiększone zapotrzebowanie w okresie ciąży lub laktacji, ograniczone wchłanianie oraz stosowanie niektórych leków. Wśród leków, które mogą obniżyć poziom kwasu foliowego w organizmie, wymienić można środki przeciwbólowe, takie jak aspiryna i ibuprofen, leki przeciwpadaczkowe, antybiotyki oraz antagonistów kwasu foliowego (metotreksat). Warto również dodać do tej listy doustne środki antykoncepcyjne.

Niedobór tej witaminy może objawiać się różnymi dolegliwościami, wśród których należy wymienić:
   • bladość skóry,
   • stany zapalne języka,
   • wczesne siwienie włosów,
   • zmęczenie,
   • bezsenność,
   • zaczerwienienie i owrzodzenia języka, 
   • kłopoty z koncentracją i pamięcią,
   • stany niepokoju oraz lęku, 
   • depresję,
   • nadmierną nerwowość.

Niedobór kwasu foliowego może mieć istotne konsekwencje, zwłaszcza dla zdrowia kobiet. Wśród najbardziej poważnych skutków tego niedoboru wyróżniamy:

   • wady rozwojowe płodu,
   • anemię megaloblastyczną,
   • zmiany w szpiku kostnym,
   • zmiany nowotworowe,
   • zaburzenia płodności.

Dodatkowo niewystarczająca podaż kwasu foliowego w czasie ciąży może być przyczyną zaburzeń oddychania i zwiększać ryzyko astmy u potomstwa.

Kwas foliowy nie jest toksyczny dla naszego organizmu. Jednak w niektórych przypadkach nadmierne dawki mogą prowadzić do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, objawów neurologicznych lub alergicznych reakcji skórnych. Należy również podkreślić, że średnie i wysokie dawki tej witaminy mogą maskować objawy niedoboru witaminy B12.

Bibliografia:
Banyś, K. J., Knopczyk, M. W., & Bobrowska-Korczak, B. (2020). Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka. Farmacja Polska, 76(2), 79-87.
Sicinska, E., & Pelc, A. (2011). Produkty wzbogacone jako potencjalne źródło kwasu foliowego w żywieniu człowieka. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 62(2).
Czeczot, H. (2008). Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 62.
Cieślik, E., & Gębusia, A. (2011). Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Public Health, 46(4), 431-436.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535377/ [dostęp: 11.09.2023]
Cieślik, E., & Kościej, A. (2012). Kwas foliowy–występowanie i znaczenie. Problemy Higieny i Epidemiologii, 93(1), 1-7.
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. (2020). Dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych.
 

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.