Zaparcia – jak z nimi walczyć?

Do leków, które mogą wywołać zaparcia zaliczamy:

• opioidy (np. morfina, fentanyl, tramadol, metadon, buprenorfina),
• przeciwbiegunkowe leki opioidowe (np. loperamid),
• wapń i żelazo,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, kwas acetylosalicylowy),
• leki przeciwdepresyjne (np. fluoksetyna, amitryptylina),
• blokery kanału wapniowego (np. diltiazem, werapamil),
• leki moczopędne (np. furosemid),
• inhibitory pompy protonowej (np. pantoprazol, omeprazol),
• leki spazmolityczne (np. drotaweryna),
• preparaty zobojętniające sok żołądkowy zawierające w swoim składzie wapń.

Zaparcia mogą towarzyszyć takim chorobom jak:

• niedoczynność tarczycy,
• cukrzyca,
• choroba Parkinsona,
• wysoki poziom wapnia (hiperkalcemia),
• niski poziom potasu (hipokaliemia),
• nowotwór jelita grubego,
• stwardnienie rozsiane,
• depresja,
• jadłowstręt psychiczny,
• guzki krwawnicze i szczeliny odbytu,
• uszkodzenia rdzenia kręgowego,
• zespół jelita drażliwego (postać z zaparciami).

Bardzo ważną rolę w walce z zaparciami odgrywa aktywność fizyczna. Udowodniono, że wysiłek fizyczny trwający 30-60 minut pobudza perystaltykę jelit, poprawia konsystencję stolca oraz zmniejsza ilość gromadzących się gazów w jelitach. Osoba borykająca się z zaparciami powinna również zadbać o odpowiednią dietę z dużą zawartością błonnika, który możemy podzielić na frakcje: nierozpuszczalną i rozpuszczalną w wodzie. Błonnik nierozpuszczalny powoduje zwiększenie masy stolca oraz pobudza perystaltykę jelit. Jego bogatym źródłem są: fasola, groch, mąka z pełnego przemiału, orzechy, otręby pszenne, warzywa korzeniowe i kapustne. Błonnik rozpuszczalny w wodzie spowalnia pasaż jelitowy i działa ochronnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Źródłem frakcji rozpuszczalnej są: jabłka, brązowy ryż, otręby owsiane, jęczmień, ziemniaki. Ważnym aspektem jest również zadbanie o regularne spożywanie posiłków (minimum 3 posiłki dziennie), odpowiednią podaż płynów (co najmniej 3 litry płynów w ciągu dnia) oraz unikanie produktów, które mają działanie zapierające.

•  Osmotyczne leki przeczyszczające

- PEG (glikol polietylenowy) to długołańcuchowe makrogole, które znalazły zastosowanie w leczeniu zaparć u osób dorosłych oraz u dzieci. Związki te wykazują aktywność osmotyczną, co powoduje przenikanie wody do światła jelita i zmiękczenie mas kałowych oraz zwiększenie ich objętości. Proces ten prowadzi do nasilenia perystaltyki jelit i ułatwienia defekacji. Makrogole charakteryzują się wysokim profilem bezpieczeństwa, a ich skuteczność nie zmniejsza się przy dłuższym stosowaniu. Środki te nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego i nie drażnią błony śluzowej jelit. W postaci niezmienionej są wydalane wraz z kałem. Preparaty zawierające makrogole są dostępne w aptekach zarówno w formie proszku do sporządzenia roztworu doustnego, jak i w postaci syropów. Działanie przeczyszczające wykazują po 24-48 godzinach. 

- laktuloza jest dwucukrem, który pod wpływem bakterii bytujących w jelicie grubym przekształcany jest do kwasów organicznych i dwutlenku węgla. Kwasy te powodują przenikanie wody do światła jelita grubego. W konsekwencji dochodzi do zwiększenia zawartości wody w stolcu oraz zwiększenia jego objętości, co przekłada się na ułatwienie wypróżniania. Warto wspomnieć, że laktuloza pobudza perystaltykę jelit oraz wzrost dobroczynnych bakterii jelitowych. Wskazaniem do stosowania preparatów z laktulozą są przewlekłe zaparcia oraz encefalopatia wątrobowa. Środek ten po podaniu doustnym działa po 24-48 godzinach. 

- fosforany w formie wlewek doodbytniczych zapobiegają wchłanianiu wody w jelicie grubym, a tym samym zmiękczają masy kałowe i zwiększają ich objętość, co ułatwia proces defekacji. Środki te działają już po 2-5 minutach od podania. 
 

• Środki drażniące

- antrachinony o działaniu przeczyszczającym można znaleźć w korzeniu rzewienia, liściu senesu oraz korze kruszyny. Związki te pobudzają perystaltykę jelit, a także zwiększają zawartość elektrolitów i wody w jelicie grubym. Efekt ich działania obserwowany jest po 8-12 godzinach. Preparaty na bazie senesu, rzewienia oraz kruszyny znalazły zastosowanie w doraźnym leczeniu zaparć. Na uwagę zasługuje fakt, że środki zawierające antrachinony występują również w preparatach odchudzających, co wiąże się z ich nadużywaniem. Przy dłuższym stosowaniu antrachinonów może dochodzić do atonii jelit, czyli zmniejszeniu zdolności mięśniówki jelit do skurczów. W przypadku nadużywania tego typu preparatów może rozwinąć się tolerancja, co oznacza, że do osiągnięcia tego samego efektu należy stosować większe dawki leku.

- bisakodyl to środek, który zwiększa wydzielanie wody i elektrolitów do światła jelit oraz pobudza ich perystaltykę. Leki zawierające w swoim składzie bisakodyl są dostępne w formie czopków oraz tabletek. Bisakodyl w formie czopków należy aplikować 30 minut po posiłku, natomiast tabletki przyjmuje się przed snem. Czopki działają po 15-60 minutach, natomiast tabletki po 6-12 godzinach. 

- czopki glicerynowe działają miejscowo drażniąco na śluzówkę jelit, pobudzają ich perystaltykę i tym samym ułatwiają wypróżnianie. Mogą być stosowane u dzieci od 1. roku życia oraz u osób dorosłych. Czopki glicerynowe działają po 15-60 minutach.
 

• Środki zwiększające objętość mas kałowych (pęczniejące)

-nasiona babki płesznik charakteryzują się dużą zawartością błonnika, który w wyniku pochłaniania wody zaczyna pęcznieć w jelitach, a następnie w prawie niezmienionej formie przedostaje się do jelita grubego pobudzając jego perystaltykę i regulując proces wypróżniania. Nasiona babki płesznik są bogatym źródłem śluzów, które działają osłaniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego. W przypadku stosowania preparatów zawierających nasiona babki płesznik należy przyjmować spore ilości płynów. Warto pamiętać również o odstępie czasowym między stosowaniem babki płesznik, a innych medykamentów (około 30-60 minut).

Bibliografia

1. Lasota B., Problem zaparć - jak pomóc pacjentom. Szczególna rola błonnika. Świat Medycyny i Farmacji, 2011, 8: 38-45. 23.
2. Czerwionka-Szaflarska M., Romańczuk B., Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży. Forum Medycyny Rodzinnej, 2008, 2, 5: 349–357.
3. Platta A., Rola diety bogatoresztkowej w profilaktyce i leczeniu zaparć, otyłości, cukrzycy i chorób układu sercowo-naczyniowego. Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej W Gdyni, 2014, nr 86: 154-166.
4. Daniluk J., Przewlekłe zaparcia - niedoceniany problem kliniczny. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy, 2018,10.1:1-13.
5. Gaweł E., Romańczuk B., Zaparcia u dzieci - standardy terapeutyczne. Lekarz POZ, 2021, 7(4).
6. Dzierżanowski T., Rydzewska G., Zaparcie stolca - trudny problem leczniczy. Przegląd Gastroenterologiczny, 2012, 7(5): 249-263.

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.