Powikłania po grypie - kto jest narażony i jak im zapobiegać?

Grypa jest chorobą układu oddechowego wywoływaną przez wirusy grypy typu A lub B. Zakażenie patogenem występuje często w przebiegu epidemii sezonowej, na półkuli północnej głównie w okresie jesienno-zimowym. Wektorem zakażenia są osoby chore. Średni czas zakaźności dorosłych, immunokompetentnych pacjentów wynosi 5 dni. Czas ten może być wydłużony i może wynosić nawet 10 dni lub dłużej u osób z obniżoną odpornością, dzieci, osób starszych oraz pacjentów obciążonych chorobami przewlekłymi. 

Zakażenie wirusem grypy zwykle objawia się nagłą gorączką, złym samopoczuciem, bólem mięśni, bólem głowy i suchym kaszlem. Dolegliwościom często towarzyszą także ból gardła i nieżyt nosa. Objawy ze strony układu oddechowego mogą dodatkowo obejmować: zapalenie tchawicy, oskrzeli oraz płuc.

Nawet w przypadku zakażenia o początkowo typowym przebiegu, grypa może wywoływać szereg powikłań w obrębie innych narządów, co często skutkuje koniecznością hospitalizacji. Najlepszym sposobem zapobiegania grypie i jej powikłaniom jest coroczne wykonywanie szczepień ochronnych. 

Szacuje się, że każdego roku 20% populacji na całym świecie ulega zakażeniu wirusem grypy. Choroba charakteryzuje się wysokimi wartościami współczynnika zapadalności oraz śmiertelności. Dane pochodzące z przeglądu literatury wskazują na występowanie licznych powikłań nie tylko ze strony układu oddechowego, ale także i pozapłucnych.

Układ oddechowy: 
● zapalenie płuc: jedno z najczęstszych i najpoważniejszych powikłań, które może być wywołane zarówno przez wirusa grypy, jak i przez wtórne infekcje bakteryjne.
● zaostrzenie przewlekłych chorób płuc (astmy, POChP):  szacuje się że nawet 25% zaostrzeń jest spowodowanych zakażeniem wirusem grypy. Podłożem tego zjawiska jest  powstawanie mediatorów reakcji zapalnej i zmiany w procentowym udziale różnych typów limfocytów T, które prowadzą do zwiększonej wrażliwości na alergeny.

Układ mięśniowo-szkieletowy:
● zapalenie mięśni i rabdomioliza.

Układ nerwowy: 
● encefalopatia (zespół Reye’a),
● zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego, 
● ostre poprzeczne zapalenie rdzenia, 
● aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
● ogniskowe zaburzenia neurologiczne,
● zespół Guillaina-Barré,
● narkolepsja.

Objęcie procesem chorobowym ośrodkowego układu nerwowego najczęściej dotyczy dzieci. Patogeneza tych powikłań wynika prawdopodobnie z bezpośredniego oddziaływania wirusa na OUN, a także powstawania kompleksów antygen-przeciwciało. Objawy zazwyczaj pojawiają się nagle, 
a śmiertelność może osiągnąć nawet 30%.

Układ sercowo-naczyniowy:
● zaostrzenie chorób przewlekłych (np. niewydolności serca i choroby niedokrwiennej serca),
● arytmie,
● tamponada serca, 
● zapalenie mięśnia sercowego, 
● zastoinowa niewydolność serca, 
● zawał mięśnia sercowego.

Narząd wzroku:
● zapalenie spojówek, 
● zapalenie nerwu wzrokowego, 
● retinopatia.

Układ wydalniczy:
● ostre uszkodzenie nerek,
● ostra martwica cewek nerkowych, 
● submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek
● ostre śródmiąższowe zapalenie nerek.

Wątroba:
● podwyższony poziom transaminaz we krwi,
● centralna krwotoczna martwica wątroby,
● ostre odrzucenie u pacjentów po przeszczepie wątroby.

Układ krwiotwórczy:
● choroba zakrzepowo-zatorowa, 
● zakrzepowa plamica małopłytkowa (TTP), 
● zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS),
● zespół hemofagocytowy.

Układ endokrynny:
● zwiększone ryzyko powikłań cukrzycy: kwasicy ketonowej (DKA) i zespółu hiperglikemiczno-hiperosmolalnego.
 

Dane literaturowe wskazują, że powikłania związane z grypą stanowią duże obciążenie zdrowotne dla pacjentów. Wykazano, że swoista profilaktyka grypy z wykorzystaniem szczepień zmniejsza ryzyko niektórych z tych powikłań. Grupami pacjentów, u których prewencja ma szczególne znaczenie są osoby starsze, dzieci, osoby immunoniekompetentne oraz przewlekle chorzy.

U zdrowych osób szczepionka zapobiega od 50% do 80% zachorowań na grypę, w zależności od dopasowania antygenowego szczepionki do wariantów antygenów wirusa. Istnieje mniej bezpośrednich dowodów na wysoką skuteczność szczepionki u pacjentów w podeszłym wieku i pacjentów wysokiego ryzyka. W tej grupie chorych wykazano skuteczność szczepionki na poziomie 58%. W przypadku osób starszych szczepienie nie zapewniło ochrony przed zachorowaniami grypopodobnymi, grypą czy zapaleniem płuc, jednak wiązało się z 26% zmniejszeniem liczby hospitalizacji z powodu grypy i zapalenia płuc oraz z 42% zmniejszeniem śmiertelności z jakiejkolwiek przyczyny.

Na podstawie danych z 12 sezonów (dotyczących 45 mln osób) wykazano, że wysokodawkowa inaktywowana szczepionka przeciw grypie w grupie osób w wieku 65 lat i starszych, zapewniała lepszą ochronę przed grypą i związanymi z nią poważnymi powikłaniami (w tym liczbą hospitalizacji i zgonów) w porównaniu ze standardową inaktywowaną szczepionką przeciw grypie. W przypadku wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie wykazano o 24% mniej przypadków grypy w porównaniu ze szczepionką o standardowej dawce. 

Inkrementalny współczynnik efektywności kosztów (ang. incremental cost-effectiveness ratio, ICER) jest parametrem służącym do oceny dodatkowego kosztu interwencji medycznej (wyrażonej w USD lub €) w przeliczeniu na jednostki uzyskanego efektu zdrowotnego, np. długości życia skorygowanej o jego jakość (quality-adjusted life year - QALY). W wielu publikacjach zwyczajowo za próg opłacalności uzyskania 1 QALY pacjenta przyjmuje się 50 000 USD.

Kosztoefektywność szczepień przeciw grypie była wielokrotnie oceniana w krajach rozwiniętych. Opublikowane badania dotyczące efektywności kosztowej wykazały, że szczepienia przeciw grypie przynoszą oszczędności, zwłaszcza w przypadku dzieci, osób starszych i kobiet w ciąży. Dla tych grup wskaźnik efektywności kosztowej zazwyczaj wynosił poniżej 50 000 USD/QALY. Wyższe wartości zostały osiągnięte w innych grupach wiekowych i ryzyka.

Jednak w zależności od rodzaju szczepionki, kosztoefektywność profilaktyki grypy może się znacznie wahać. W analizie jednego z badań, zastosowanie wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie skutkowało lepszymi wynikami zdrowotnymi (hospitalizacje i zgony) w porównaniu do szczepionki standardowej. Obliczone inkrementalne współczynniki efektywności kosztów wyniosły 1 397; 9 581 i 15 267 €/QALY, odpowiednio dla Belgii, Finlandii i Portugalii. Ten sam wskaźnik został wyliczony dla Korei Południowej, gdzie uzyskana wartość wyniosła 7 190 USD/QALY. Dane płynące z badań pokazują, że szczepionka wysokodawkowa jest bardziej opłacalną opcją szczepień, jeśli chodzi o redukcję  kosztów opieki zdrowotnej wśród osób w wieku ≥65 lat w porównaniu ze szczepionką o standardowej dawce. Porównanie szczepionki wysokodawkowej oraz klasycznej szczepionki przeciw grypie z adiuwantem u osób w wieku ≥65 lat z Włoch, Anglii i Walii również przemawia na korzyść szczepionki wysokodawkowej w kontekście kosztoefektywności.

Źródła:
● Mastalerz-Migas A, Kuchar E, Nitsch-Osuch A i wsp. Recommendations for preventing, diagnosing, and treating influenza in adults for general practitioners: FLU COMPASS GP – ADULTS. Expert recommendations from the Polish Society of Family Medicine, Polish Vaccinology Society and from the Polish National Program against Influenza. Fam Med Primary Care Rev 2020; 22: 81-96
● Rothberg MB, Haessler SD. Complications of seasonal and pandemic influenza. Crit Care Med. 2010 Apr;38(4 Suppl):e91-7. doi: 10.1097/CCM.0b013e3181c92eeb
● Moghadami M. A Narrative Review of Influenza: A Seasonal and Pandemic Disease. Iran J Med Sci. 2017 Jan;42(1):2-13. 
● Schwarzmann SW, Adler JL, Sullivan RJ Jr et al. Bacterial pneumonia during the Hong Kong influenza epidemic of 1968-1969. Arch Intern Med. 1971 Jun;127(6):1037-41
● Rohde G, Wiethege A, Borg I et al. Respiratory viruses in exacerbations of chronic obstructive pulmonary disease requiring hospitalisation: a case-control study. Thorax. 2003 Jan;58(1):37-42. doi: 10.1136/thorax.58.1.3
● Lin CY, Kuo YC, Liu WT et al. Immunomodulation of influenza virus infection in the precipitating asthma attack. Chest. 1988 Jun;93(6):1234-8. doi: 10.1378/chest.93.6.1234. 
● Sellers SA, Hagan RS, Hayden FG, et al. The hidden burden of influenza: A review of the extra-pulmonary complications of influenza infection. Influenza Other Respir Viruses. 2017 Sep;11(5):372-393. doi: 10.1111/irv.12470
● Jefferson TO, Rivetti D, Di Pietrantonj C, et al. Vaccines for preventing influenza in healthy adults. Cochrane Database Syst Rev. 2007 Apr 18;(2):CD001269. doi: 10.1002/14651858.CD001269.pub3
● Rivetti D, Jefferson T, Thomas R, et al. Vaccines for preventing influenza in the elderly. Cochrane Database Syst Rev. 2006 Jul 19;(3):CD004876. doi: 10.1002/14651858.CD004876.pub2
● Alvarez FP, Chevalier P, Borms M, et al. Cost-effectiveness of influenza vaccination with a high dose quadrivalent vaccine of the elderly population in Belgium, Finland, and Portugal. J Med Econ. 2023 Jan-Dec;26(1):710-719. doi: 10.1080/13696998.2023.2194193. 
● Nham E, Seong H, Hyun H, et al. Cost-effectiveness of high-dose quadrivalent influenza vaccine versus standard-dose quadrivalent influenza vaccine for older people in a country with high influenza vaccination rate. Hum Vaccin Immunother. 2023 Dec 15;19(3):2266233. doi: 10.1080/21645515.2023.2266233. 
● van der Pol S, Zeevat F, Postma MJ, et al. Cost-effectiveness of high-dose influenza vaccination in the Netherlands: Incorporating the impact on both respiratory and cardiovascular hospitalizations. Vaccine. 2024 May 31;42(15):3429-3436. doi: 10.1016/j.vaccine.2024.04.040. 
● Mattock R, Gibbons I, Moss J, et al. Cost-effectiveness of high dose versus adjuvanted trivalent influenza vaccines in England and Wales. J Med Econ. 2021 Jan-Dec;24(1):1261-1271. doi: 10.1080/13696998.2021.2000780.
● Rumi F, Basile M, Cicchetti A, et al. Cost-effectiveness for high dose quadrivalent versus the adjuvanted quadrivalent influenza vaccine in the Italian older adult population. Front Public Health. 2023 Nov 13;11:1200116. doi: 10.3389/fpubh.2023.1200116. 
● Peasah SK, Azziz-Baumgartner E, Breese J, Meltzer MI, Widdowson MA. Influenza cost and cost-effectiveness studies globally--a review. Vaccine. 2013;31(46):5339-5348. doi:10.1016/j.vaccine.2013.09.013
● Kim DeLuca E, Gebremariam A, Rose A, Biggerstaff M, Meltzer MI, Prosser LA. Cost-effectiveness of routine annual influenza vaccination by age and risk status. Vaccine. 2023;41(29):4239-4248. doi:10.1016/j.vaccine.2023.04.069

MAT-PL-2401556-1.0-07/2024