Bezpieczeństwo szczepień przeciw grypie - co trzeba wiedzieć

Szczepienia przeciw grypie są kluczowym elementem profilaktyki zdrowotnej, szczególnie istotnym dla grup wysokiego ryzyka. Wskazania do szczepień obejmują szeroką grupę pacjentów, w tym osoby powyżej 65. roku życia, które są najbardziej narażone na ciężkie powikłania grypy, takie jak zapalenie płuc, zaostrzenia chorób przewlekłych i zgony. Dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat są również wrażliwą grupą, ponieważ ich układ immunologiczny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, co zwiększa podatność na infekcje. Kobiety w ciąży powinny być szczepione z powodu zmian fizjologicznych zachodzących w ich organizmach, które zwiększają ryzyko powikłań grypowych zarówno dla matki, jak i dla płodu. 

Szczepienia są również zalecane dla osób z przewlekłymi chorobami, takimi jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, choroby wątroby, nerek, neurologiczne i hematologiczne, a także dla osób z osłabionym układem odpornościowym, w tym pacjentów po przeszczepach, leczonych immunosupresyjnie i zakażonych wirusem HIV. Pracownicy ochrony zdrowia i opieki długoterminowej także powinni być szczepieni, ze względu na zarówno ich własne bezpieczeństwo, jak i bezpieczeństwo ich pacjentów. Należy pamiętać, że w przypadku pacjentów po 60. roku życia, należy podać szczepionkę wysokodawkową. W razie braku preparatu wysokodawkowego, dopuszczalne jest szczepienie klasyczną szczepionką o standardowej dawce antygenu.

Przeciwwskazania do szczepień przeciw grypie są nieliczne, jednak koniecznie trzeba o nich pamiętać przy kwalifikacji pacjentów do tego szczepienia. U pacjentów w ostrej fazie choroby infekcyjnej oraz u chorych z chorobą przebiegającą z umiarkowaną/wysoką gorączką szczepienie należy przełożyć. Jest to tylko czasowe odroczenie szczepienia. Infekcje przeziębieniowe o łagodnym przebiegu nie są przeciwwskazaniem do realizacji szczepienia.

Najważniejszym przeciwwskazaniem do realizacji szczepienia jest nadwrażliwość na którąkolwiek substancję zawartą w preparacie. Należy w tym miejscu wspomnieć o alergii na białko jaja kurzego, którego śladowa ilość może znaleźć się w szczepionce przeciw grypie. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami ACIP sama alergia na białka jaja kurzego nie wymaga dodatkowych środków ostrożności podczas szczepienia przeciw grypie, poza środkami zalecanymi każdemu pacjentowi poddawanemu szczepieniom, niezależnie od nasilenia wcześniejszej reakcji alergicznej. 

Wszystkie szczepionki należy podawać w warunkach, w których dostępny jest personel i sprzęt niezbędny do szybkiego rozpoznania i leczenia ostrych reakcji nadwrażliwości. Badania kliniczne potwierdziły bezpieczeństwo inaktywowanych szczepionek przeciw grypie u osób z alergią na białko jaja kurzego, nawet w przypadkach ciężkich reakcji alergicznych na to białko. Nie ma konieczności prowadzenia okresu obserwacji po szczepieniu takich pacjentów. Niemniej jednak, ACIP zaleca obserwowanie wszystkich pacjentów przez 15 minut po podaniu jakiejkolwiek szczepionki, w pozycji siedzącej, aby zminimalizować ryzyko urazów w razie ewentualnego omdlenia. 

Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z wywiadem zespołu Guillain-Barré, który wystąpił w ciągu 6 tygodni od ostatniego szczepienia przeciw grypie. 

Koadministracja szczepionek jest praktyką pozwalającą na zwiększenie zakresu ochrony pacjentów poprzez podanie więcej niż jednej szczepionki podczas jednej wizyty. Towarzysząca temu oszczędność czasu i zasobów kadrowych, zostanie z pewnością doceniona przez organizatorów szczepień, a wygoda tego rozwiązania przypadnie do gustu pacjentom. Inaktywowana szczepionka przeciw grypie może być bezpiecznie podawana jednocześnie z innymi szczepieniami. 

Szczególnie warto zalecić jednoczasowe jej podawanie wraz ze szczepionkami przeciw pneumokokom, COVID-19 czy RSV ze względu na pokrywające się w dużym stopniu populacje pacjentów szczególnie zagrożone tymi chorobami. 
Przy jednoczesnym podawaniu kilku szczepień, należy pamiętać o podaniu w różne miejsca ciała. Najlepiej drugą szczepionkę podać w mięsień naramienny drugiej ręki, jeżeli zaś podajemy trzecią szczepionkę na jednej wizycie, należy wybrać w obrębie mięśnia naramiennego miejsce do wkłucia oddalone przynajmniej 2-3 cm od poprzedniego. 

Kwalifikacja do szczepienia jest niezbędnym krokiem przed jego przeprowadzeniem i jest ważna przez 24 godziny. Podczas kwalifikacji do szczepienia przeciw grypie, kwalifikująca osoba powinna przeprowadzić dokładny wywiad i badanie fizykalne pacjenta. Należy ocenić ogólny stan zdrowia pacjenta i ewentualne przeciwwskazania do szczepienia. Ważne jest dopytanie o ewentualne reakcje nadwrażliwości oraz reakcje na wcześniejsze szczepienia. 

W ramach wywiadu szczególną uwagę należy zwrócić na choroby, które wpływają na układ immunologiczny, a także na aktualne leczenie, zwłaszcza immunosupresyjne, które może wpływać na odpowiedź immunologiczną na szczepienie. 
Zgodnie z przepisami, kwalifikację do szczepień przeciw grypie mogą przeprowadzić lekarz, felczer, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, a także fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny i farmaceuta -  po odpowiednim szkoleniu.

Szczepionki przeciw grypie są bezpieczne, ale mogą powodować pewne działania niepożądane. Najczęstsze z nich to reakcje miejscowe, takie jak ból, rumień i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, oraz reakcje ogólnoustrojowe, takie jak gorączka, bóle mięśni, bóle głowy i zmęczenie, które są zazwyczaj łagodne i przemijają po kilku dniach. Rzadko mogą wystąpić reakcje alergiczne, takie jak pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, a w skrajnych przypadkach anafilaksja. Bardzo rzadko mogą wystąpić powikłania neurologiczne, takie jak zespół Guillain-Barré.

Niepożądany Odczyn Poszczepienny (NOP) to zaburzenie stanu zdrowia, które pojawiło się do 4 tygodni po szczepieniu (do 12 miesięcy w przypadku szczepienia przeciw gruźlicy). Zdecydowana większość objawów prezentowanych przez pacjentów po szczepieniu ma związek nie z samą szczepionką, ale wynika ze zbieżności czasowej między wystąpieniem tych objawów, a podaniem szczepienia. 

NOP może obejmować zarówno łagodne reakcje miejscowe, jak i poważniejsze reakcje ogólnoustrojowe. W przypadku wystąpienia NOP, lekarz powinien dokładnie ocenić stan pacjenta, przeprowadzić wywiad i badanie fizykalne, aby ocenić charakter i nasilenie objawów. Lekarz ma obowiązek zgłosić NOP do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w ciągu 24 godzin za pośrednictwem aplikacji gabinet.gov.pl, w celu monitorowania bezpieczeństwa szczepień. Do leków przydatnych w opanowywaniu najczęściej występujących odczynów poszczepiennych należą leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (paracetamol, ibuprofen) oraz leki przeciwhistaminowe. 

W przypadku wystąpienia ciężkiego NOP pod postacią reakcji anafilaktycznej należy przede wszystkim ocenić oddychanie, krążenie i przytomność pacjenta oraz wezwać pomoc. W razie potrzeby należy zadbać o udrożnienie dróg oddechowych. W przypadku zatrzymania oddechu lub krążenia należy rozpocząć resuscytację. W przedszpitalnym leczeniu wstrząsu anafilaktycznego stosujemy adrenalinę, w dawce 0,3-0,5 mg u dorosłych lub  0,01 mg/kg mc. u dzieci, domięśniowo, w przednio-boczną powierzchnię uda, którą należy podać tak szybko jak to możliwe. 

● Korzyści ze szczepienia:

○ Szczepienia przeciw grypie zmniejszają ryzyko zachorowania, powikłań i hospitalizacji związanych z grypą.
○ Szczepionka pomaga chronić zarówno pacjenta, jak i osoby z jego otoczenia, zwłaszcza tych z grup wysokiego ryzyka.

● Skuteczność szczepionki:

○ Szczepionki przeciw grypie są skuteczne w zapobieganiu grypie, chociaż ochrona może różnić się w zależności od sezonu i dopasowania szczepionki do krążących szczepów wirusa.

● Bezpieczeństwo szczepionki:

○ Szczepionki przeciw grypie są bezpieczne i dokładnie przebadane.
○ Działania niepożądane są zazwyczaj łagodne i krótkotrwałe, obejmujące ból w miejscu wstrzyknięcia, lekką gorączkę czy bóle mięśni.

● Przeciwwskazania i środki ostrożności:

○ Pacjenci z ostrą infekcją lub gorączką powinni przełożyć szczepienie na późniejszy termin.
○ Osoby, u których wystąpił zespół Guillain-Barré po poprzednim szczepieniu przeciw grypie, powinny skonsultować się z lekarzem przed podjęciem decyzji o kolejnym szczepieniu.

● Możliwość koadministracji szczepionek:

○ Szczepionka przeciw grypie może być podawana jednocześnie z innymi szczepionkami, takimi jak przeciw pneumokokom czy COVID-19, co jest bezpieczne i wygodne.

● Postępowanie po szczepieniu:

○ Zaleca się obserwowanie pacjenta przez 15 minut po szczepieniu, aby zminimalizować ryzyko urazów w razie omdlenia.
○ W przypadku wystąpienia poważnych reakcji należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

● Termin szczepienia:

○ Najlepszy czas na szczepienie to okres przed sezonem grypowym, najlepiej jesienią.

● Dlaczego trzeba szczepić się co roku?

○ Wirusy grypy mutują, dlatego konieczne jest coroczne szczepienie, aby zapewnić aktualną ochronę.
Informowanie pacjenta o tych kwestiach pomaga zwiększyć świadomość i akceptację szczepień.

MAT-PL-2401555-1.0-07/2024