Selen – właściwości, nadmiar, niedobór, zapotrzebowanie i przyswajalność

Selen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, pobudzając produkcję przeciwciał oraz aktywując limfocyty B i T. Działa także jako silny antyoksydant, chroniąc komórki układu odpornościowego przed uszkodzeniem. Niedobór tego pierwiastka może osłabić działanie układu odpornościowego i zwiększyć podatność na infekcje. Co więcej, selen w odpowiednich dawkach spowalnia procesy miażdżycowe, zmniejsza ryzyko zawału serca i udaru mózgu. Selen odgrywa także znaczącą rolę w zapobieganiu chorobom nowotworowym. W Japonii, gdzie średnie spożycie selenu wynosi około 500 μg dziennie, wskaźnik zachorowalności na raka jest pięciokrotnie mniejszy niż w innych krajach, gdzie ludzie przyjmują tylko połowę tej dawki. Warto jednak zaznaczyć, że nadmierne spożywanie selenu (dawki przekraczające 800 μg/dobę) mogą prowadzić do zatrucia. Ponadto selen wspomaga terapię depresji i łagodzi ból związany z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Ostatnie odkrycia naukowe potwierdzają, że selen pełni kluczową rolę w zapewnieniu prawidłowej pracy tarczycy i wpływa na jej zdrowie. Organ ten zawiera stosunkowo duże stężenie tego pierwiastka, które jest utrzymywane przez organizm nawet w sytuacjach niedoboru selenu. Badania wskazują, że w przypadku choroby Hashimoto, selen może pomóc w zmniejszeniu wydzielania substancji prozapalnych, co jest korzystne dla zdrowia tarczycy. Warto jednak pamiętać, że suplementacja selenu powinna być rozpoczęta po wcześniejszym zbadaniu poziomu tego pierwiastka w organizmie. Optymalny poziom selenu jest bardzo niski, a jego nadmiar może być szkodliwy, dlatego istotne jest dbanie o właściwe i zrównoważone spożycie tego składnika w diecie.

Na wstępie warto zaznaczyć, że wysokie dawki selenu mogą być toksyczne. Selenoza, czyli przewlekła toksyczność, może występować w przypadku spożywaniu mniejszych dawek selenu przez długi czas. Do charakterystycznych objawów zatrucia zaliczamy: 

• łamliwość i utratę paznokci,
• wypadanie włosów,
• depresję, 
• nerwowość, 
• niestabilność emocjonalną, 
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, 
• wysypki skórne, 
• czosnkowy oddech, 
• nadmierne pocenie się,
• zaburzenia ze strony układu nerwowego.

Ponadto selen uznawany jest za pierwiastek o dwóch obliczach. Z jednej strony uzupełnienie niedoborów tego pierwiastka może być korzystne i uchronić nas przed nowotworem. Z drugiej strony – u niektórych osób, które mają prawidłowe lub podwyższone stężenie selenu we krwi, jego nadmierna podaż może zwiększyć zagrożenie wystąpienia choroby nowotworowej. 

Do dwóch ciężkich schorzeń związanych z niedoborem selenu zaliczamy:

• chorobę Keshan, czyli kardiomiopatię młodzieńczą, która jest chorobą endemiczną, występującą na terenie Chin,
• chorobę Kashin-Beck, czyli dystrofia chrząstek stawowych.

Zapotrzebowanie na selen w Polsce wynosi 55 μg dziennie dla kobiet i 70 μg dla mężczyzn. Typowa dieta w krajach Europy Północnej dostarcza około 45 μg selenu, natomiast w Stanach Zjednoczonych 106 μg.  Jednorazowa dawka tego pierwiastka nie powinna przekraczać 200 μg.

Selen występuje w formie organicznej i nieorganicznej. Badania wykazały, że człowiek w większym stopniu przyswaja formy organiczne niż sole nieorganiczne. Warto wspomnieć, że pierwiastek ten jest lepiej przyswajalny z żywności pochodzenia roślinnego, takiej jak pszenica i kukurydza, natomiast znacznie gorzej z niektórych ryb. Do składników, które ułatwiają przyswajanie selenu, zaliczamy:

• białko,
• witaminę A,
• witaminę C,
• witaminę E,
• pozostałe związki antyoksydacyjne.

Bibliografia:

1. Klecha, B., Bukowska, B. (2016). Selen w organizmie człowieka – charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 4, 2016.
2. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., & Charzewska, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie (Vol. 83). Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.
3. Wawer, I., Paradowska, K. (2020). Suplementacja selenem w czasach COVID-19. Almanach, 15(2).
4. Zagrodzki, P., & Kryczyk-Kozioł, J. (2014). Znaczenie selenu w leczeniu choroby Hashimoto. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 68.
5. Muszyńska, B., Bederska-Łojewska, D., & Żebrowska, P. (2018). Znaczenie selenu w diecie człowieka - w aspekcie żywienia zwierząt hodowlanych. Roczniki Naukowe Zootechniki, 45(2).
6. Golonko, A., & Matejczyk, M. (2018). Dwa oblicza selenu. Wybrane aspekty aktywności biologicznej selenu. Budownictwo i Inżynieria Środowiska, 9(2).
7. https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/selenium/ [dostęp: 21.07.2023]

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.