Zajady — przyczyny, objawy, leczenie

Zajady to ostre lub przewlekłe zapalenie w kącikach ust. Charakteryzują się rumieniem, zgrubieniami i pęknięciami, które mają tendencję do krwawień. Obszar dotknięty zapaleniem może też swędzieć i boleć. Zajady występują stosunkowo często. Stanowią 0,7-3,8% zmian w jamie ustnej u dorosłych i 0,2-15% – u dzieci. Nieleczone kątowe zapalenie jamy ustnej może trwać kilka miesięcy, a w skrajnych przypadkach – nawet kilka lat.

Najczęstszą przyczyną zajadów jest zakażenie drożdżakami Candida albicans, a rzadziej – bakteriami Staphylococcus aureus. Zmiany mogą być również wywołane przez alergie kontaktowe. Produkty przyczyniające się do zajadów to m.in. kosmetyki, leki, żywność, materiały używane w stomatologii i przedmioty codziennego użytku (np. sztućce czy zabawki brane do buzi przez dzieci).

Zajady pojawiają się przede wszystkim u osób predysponowanych. Ich wystąpieniu sprzyjają:
• drażnienie przez protezy dentystyczne;
• nawykowe zwilżanie warg językiem lub oblizywanie kątów ust, oddychanie przez usta, ssanie kciuka przez dzieci;
• szerokie otwieranie ust;
• duże spożycie węglowodanów (w tym głównie cukrów prostych);
• zaburzenia ogólnoustrojowe związane z niedożywieniem i obniżoną odpornością organizmu, np. cukrzyca,  zaburzenia wchłaniania, anoreksja, alkoholizm, zakażenie HIV;
• niedobory witamin z grupy B, a zwłaszcza witaminy B2;
• niedokrwistość (anemia) z niedoboru żelaza;
• zaburzenia w produkcji śliny (zarówno jej nadmierne wydzielanie, jak i suchość w jamie ustnej);  
• niepożądane działanie leków (np. izotretynoiny);
• nieodpowiednia higiena jamy ustnej (nadmierne płukanie płynem i zbyt intensywne używanie nici).

Do głównych objawów zajadów zaliczamy rumień, pęknięcia, strupki, zgrubienia i owrzodzenia w miejscu połączenia warg. Osoby z zajadami skarżą się także na suchość warg, dyskomfort i uczucie pieczenia w kącikach ust. W zaawansowanych i uporczywych stanach może dochodzić też do krwawienia zmian. W przewlekłym kątowym zapaleniu jamy ustnej, zwłaszcza przy zakażeniu bakterią Staphylococcus aureus, pojawiają się również zmiany ropiejące, złuszczanie i tzw. tkanka ziarninowa. Zajady bywają bardzo bolesne. Mogą utrudniać uśmiechanie się, głośne mówienie czy śpiewanie.

Zajady, zwłaszcza w początkowej fazie, bywają mylone z opryszczką. Ta ostatnia – w odróżnieniu od zajadów – jest zmianą jednostronną i może pojawiać się w różnych miejscach na ciele. Objawia się drobnymi, zgrupowanymi pęcherzykami z przejrzystą treścią. Po upływie kilku dni pęcherzyki pękają, pozostawiając drobne nadżerki ze strupem. Charakterystyczne dla opryszczki są też tzw. objawy prodromalne, które poprzedzają wystąpienie wykwitów skórnych. Należą do nich np. swędzenie, mrowienie, pieczenie czy przeczulica. Zajady i opryszczka wargowa różnią się również przyczynami. Opryszczka jest wywoływana przez wirus herpes simplex (HSV).

W przypadku zajadów infekcja ma charakter wtórny, dlatego leczenie jest ukierunkowane na przyczynę podstawową. Może zatem polegać np. na wymianie źle dopasowanej protezy zębowej, unikaniu substancji drażniących, zapewnieniu prawidłowego wydzielania śliny, uzupełnieniu niedoborów pokarmowych czy terapii cukrzycy. 

W leczeniu kątowego zapalenia jamy ustnej wykorzystywane są też preparaty do stosowania miejscowego o działaniu przeciwdrobnoustrojowym. Należą do nich m.in. kremy, pomadki i żele, np. z klotrimazolem, chlorochinaldolem, olejem rycynowym, witaminą E czy z koncentratem z pestek i miąższu grejpfrutów.

W trakcie terapii można też wykorzystać domowe sposoby na zajady. Należy do nich np. smarowanie zmian odrobiną pasty do zębów zmieszaną z kroplą olejku z drzewa herbacianego lub papką z ząbka czosnku wymieszaną w proporcji 1:1 z olejem rycynowym. Tego ostatniego preparatu należy używać bardzo ostrożnie, gdyż stosowany w nadmiarze może wywołać podrażnienie, a nawet oparzenie skóry.

Zdarza się, że zajady występują wraz z grzybicą błony śluzowej całej jamy ustnej. Trzeba wtedy dodatkowo sięgnąć po produkt przeciwgrzybiczy do odkażania jamy ustnej, np. chlorochinaldol do ssania czy płyn do płukania z benzydaminą.

Na zajady warto też zastosować środki o właściwościach gojących, odżywczych i regenerujących. Zawierają one składniki, takie jak np.:
   • popłoch pospolity;
   • wąkrota azjatycka;
   • kasztanowiec;
   • pantenol;
   • ekstrakty z nagietka, opuncji, aloesu, gruszki, marakui czy miodu.

Zajady mają tendencję do nawracania. Najważniejsze w zapobieganiu ich ponownemu wystąpieniu jest unikanie podstawowego czynnika sprawczego. Ponadto należy odpowiednio dbać o higienę jamy ustnej.

Bibliografia:
   1. Sedlak-Kaczmarczyk, A. Ciołkowski (red.), Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, Warszawa 2020, t. 1, s. 72-74
   2. https://www.mp.pl/pacjent/zapytajlekarza/lista/show.html?id=92349 (dostęp 29.08.23)
   3. https://podyplomie.pl/dermatologia/31266,zapalenie-katow-ust-jak-nie-popelnic-bledu (dostęp 29.08.23)
   4. https://podyplomie.pl/dermatologia/26419,co-to-jest-opryszczka (dostęp 29.08.23)
   5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1949217/ (dostęp 29.08.23)
   6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470592/ (dostęp 29.08.23)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka