Odczulanie (Immunoterapia alergenowa) – skuteczna broń w walce z alergią

Wyróżnia się dwa główne rodzaje immunoterapii:
1. Immunoterapia podskórna (SCIT): Polega na regularnym wstrzykiwaniu alergenu podskórnie, co ma na celu stopniowe przyzwyczajenie układu odpornościowego do obecności alergenu. 
2. Immunoterapia podjęzykowa (SLIT): W tej metodzie alergen jest podawany w formie tabletek, kropli lub aerozolu, które aplikuje się pod język. SLIT jest uznawane za bezpieczniejsze i bardziej komfortowe dla pacjenta, eliminując konieczność regularnych wizyt w placówkach medycznych. 

Decyzję o rozpoczęciu immunoterapii podejmuje lekarz alergolog na podstawie szczegółowego wywiadu oraz wyników diagnostyki alergologicznej. 

Odczulanie jest zalecane w przypadku:
• Nieadekwatnej odpowiedzi na leki przeciwhistaminowe.
• Częstych i uciążliwych objawów alergicznych.
• Ryzyka rozwoju astmy.
• Potwierdzonej alergii IgE-zależnej na konkretny alergen.

Natomiast przeciwwskazania do odczulania obejmują:
• Niekontrolowaną astmę.
• Ciążę.
• Aktywne choroby nowotworowe.
• Aktywne choroby autoimmunologiczne.
• Poważne schorzenia kardiologiczne.
• Zaawansowane choroby psychiczne.

W każdym przypadku decyzja o rozpoczęciu immunoterapii powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem specjalistą, który oceni indywidualne wskazania i ryzyko związane z terapią.  

Immunoterapia przynosi liczne korzyści, takie jak:
• Redukcja nasilenia objawów alergicznych.
• Zmniejszenie zapotrzebowania na leki przeciwhistaminowe.
• Obniżenie ryzyka rozwoju astmy oskrzelowej.
• Długotrwałe utrzymanie efektów terapeutycznych po zakończeniu leczenia.
 

Dodatkowo, immunoterapia może prowadzić do zmiany charakterystyki odpowiedzi immunologicznej, co wpływa na zmniejszenie reaktywności na alergeny.

Immunoterapia jest procesem długoterminowym, który zazwyczaj trwa od 3 do 5 lat. Pierwsze efekty mogą być zauważalne po kilku miesiącach leczenia, jednak pełne korzyści z terapii często manifestują się po dłuższym czasie. 

Skuteczność immunoterapii zależy od wielu czynników, takich jak:
• Rodzaj alergenu.
• Forma podawania alergenu.
• Indywidualna odpowiedź organizmu.
• Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.
 

Ważne jest, aby pacjent regularnie konsultował się z lekarzem prowadzącym, monitorując postępy terapii i ewentualnie dostosowując jej parametry.
 

W Polsce szczególnie problematyczne są alergie na pyłki drzew (takich jak brzoza, olcha, leszczyna) oraz bylicy. Odczulanie na te alergeny jest możliwe zarówno metodą podskórną, jak i podjęzykową. W przypadku pyłków drzew, terapię należy rozpocząć minimum 8–16 tygodni przed okresem pylenia, aby osiągnąć optymalne rezultaty. 

W przypadku bylicy, warte rozważenia jest przeprowadzenie diagnostyki molekularnej w celu identyfikacji głównego alergenu (Art v 1), co pozwala na skuteczniejsze odczulanie i unikanie reakcji krzyżowych z innymi roślinami, takimi jak słonecznik czy ambrozja.

Odczulanie podjęzykowe (SLIT) zyskuje na popularności jako alternatywa dla tradycyjnej immunoterapii podskórnej. Metoda ta polega na codziennym podawaniu alergenu w formie tabletek lub kropli pod język, zwykle w warunkach domowych, co czyni ją bardziej komfortową i dostępną dla pacjentów, zwłaszcza dzieci.

Zalety SLIT:
• Możliwość prowadzenia terapii w domu.
• Mniejsze ryzyko wystąpienia reakcji ogólnoustrojowych niż w przypadku iniekcji.
• Bezbolesność – brak konieczności zastrzyków.
• Wysoka skuteczność potwierdzona licznymi badaniami klinicznymi.

Badania, takie jak metaanaliza opublikowana w Journal of Allergy and Clinical Immunology (Calderon et al., 2011), wykazały, że immunoterapia podjęzykowa jest skuteczna w zmniejszaniu objawów alergii na pyłki traw, roztocza kurzu domowego i inne alergeny. SLIT wykazuje również potencjał w profilaktyce astmy alergicznej, zwłaszcza u dzieci.

Zarówno SCIT, jak i SLIT, są ogólnie bezpieczne, o ile prowadzone są pod nadzorem lekarza. 

Najczęstsze skutki uboczne SLIT to:
• lekkie podrażnienie jamy ustnej,
• świąd języka lub gardła,
• rzadziej: bóle brzucha czy nudności.
 

Poważne reakcje alergiczne (np. anafilaksja) są niezwykle rzadkie, szczególnie przy SLIT, dlatego metoda ta jest preferowana dla dzieci i osób z obawami przed zastrzykami.

Kluczowym elementem skutecznej immunoterapii jest odpowiedni moment jej rozpoczęcia. W przypadku alergii sezonowych (np. na pyłki drzew, traw, bylicy), leczenie powinno zacząć się na kilka miesięcy przed sezonem pylenia – zwykle w okresie jesienno-zimowym. Zbyt późne rozpoczęcie terapii zmniejsza jej skuteczność w danym sezonie.

Eksperci podkreślają, że sezon pylenia drzew rozpoczyna się już w lutym i trwa do maja. Jeśli pacjent nie rozpoczął terapii do końca grudnia lub początku stycznia, zaleca się przesunięcie rozpoczęcia leczenia na kolejny sezon.

Pełna kuracja trwa zwykle od 3 do 5 lat. W pierwszym okresie (faza indukcji) pacjent otrzymuje zwiększające się dawki alergenu, co ma na celu uodpornienie organizmu. Następnie przechodzi się do fazy podtrzymującej – stałych dawek podawanych regularnie.
Długofalowe badania pokazują, że u wielu pacjentów pozytywne efekty utrzymują się nawet po zakończeniu terapii, a ryzyko nawrotu objawów jest mniejsze. Immunoterapia może również zapobiegać rozwojowi nowych uczuleń.

Odczulanie to jedyna metoda leczenia alergii, która działa przyczynowo – modyfikuje odpowiedź układu odpornościowego, zmniejszając jego nadreaktywność. Zarówno klasyczna immunoterapia podskórna (SCIT), jak i coraz popularniejsza podjęzykowa (SLIT), mają potwierdzoną skuteczność i bezpieczeństwo. Wybór metody zależy od rodzaju alergii, wieku pacjenta, stylu życia oraz indywidualnych preferencji.
Skonsultowanie się z lekarzem alergologiem oraz odpowiednie przygotowanie diagnostyczne (najlepiej z użyciem testów molekularnych) zwiększają szansę na powodzenie terapii.
 

Źródła:
1. Calderon MA, et al. Meta-analysis of sublingual immunotherapy for seasonal allergic rhinitis. J Allergy Clin Immunol. 2011.
2. Canonica GW, et al. Sublingual immunotherapy: World Allergy Organization position paper 2013 update. World Allergy Organ J. 2014.
3. Strefa Alergii – https://strefaalergii.pl/ [dostęp: 20.03.2025]
4. Durham SR, et al. Long-term clinical efficacy of grass-pollen immunotherapy. N Engl J Med. 1999.
5. Scadding GK, et al. Allergen immunotherapy for allergic rhinitis: clinical effectiveness and cost-effectiveness analysis. Health Technol Assess. 2017.