Co mogą jeść osoby z cukrzycą? Zalecenia dotyczące żywienia w przypadku cukrzycy

Celem stosowania diety przez diabetyków jest utrzymywanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi i zmniejszenie ryzyka rozwoju powikłań cukrzycy. Odpowiedni jadłospis ma też korzystny wpływ na gospodarkę lipidową i ciśnienie tętnicze. Ponadto dieta cukrzycowa pomaga w uzyskaniu i utrzymywaniu właściwej masy ciała.  

Aby osiągnąć te zamierzenia, diabetycy powinni przestrzegać zasad prawidłowego odżywiania przeznaczonych dla osób zdrowych. Dodatkowo muszą kontrolować wielkość spożywanych porcji i ilość przyjmowanych węglowodanów (cukrów), ograniczać węglowodany proste oraz jeść codziennie o regularnych porach. Jadłospis może być zgodny z upodobaniami osoby z cukrzycą. Nie jest zalecany konkretny rodzaj diety. 

Chorzy mogą stosować plany żywieniowe takie jak:
   • dieta śródziemnomorska;
   • dieta DASH;
   • dieta fleksitariańska (semiwegetariańska);
   • dieta roślinna. 

Przy komponowaniu posiłków diabetycy mogą się posługiwać wartościami tzw. indeksu glikemicznego (IG). Indeks glikemiczny węglowodanów wskazuje, jak szybko po spożyciu produktu wzrasta stężenie glukozy. Najkorzystniejsze dla chorych są produkty o niskim IG (poniżej 55). Należy do nich większość surowych warzyw, owoców i nasion roślin strączkowych. Te pokarmy osoba z cukrzycą może jeść codziennie. 

Z kolei do produktów o średnim IG (55-70) zaliczane są:
   •  nisko przetworzone pieczywo pełnoziarniste;
   •  chleb na zakwasie;
   •  naturalne płatki zbożowe;
   •  kasze;
   •  nierozgotowane makarony;
   •  ryż. 

Te pokarmy diabetyk może spożywać od czasu do czasu. 

Wysokim IG (powyżej 70) charakteryzują się natomiast wysoko przetworzone produkty zbożowe, ziemniaki i większość słodyczy. Osoby z cukrzycą mogą jeść te pokarmy okazjonalnie. Warto pamiętać, że sposób przyrządzania potraw także wpływa na wartość IG, np. ziemniaki gotowane mają niższy IG niż pieczone. 

Istnieje też pojęcie ładunku glikemicznego (ŁG). Ten parametr uwzględnia zarówno ilość, jak i jakość węglowodanów w produkcie. Im większy ŁG pokarmu, tym większy wzrost stężenia glukozy po jego spożyciu.

Chorzy na cukrzycę typu 2 zwykle mają nadwagę lub są otyli. Aby osiągnąć cele leczenia, osoby te powinny zadbać o zmniejszenie masy ciała. Można tego dokonać, spożywając mniej kalorii niż wynosi potencjalne zapotrzebowanie i zwiększając wydatki energii poprzez aktywność fizyczną. 

W przypadku większości chorych odchudzająca dieta w cukrzycy typu 2 powinna dostarczać co najmniej 1000-1200 kcal u kobiet oraz 1200-1600 kcal u mężczyzn. Pożądaną masę ciała należy ustalić na podstawie tzw. wskaźnika BMI.

Zgodnie z zasadami zdrowego odżywiania w cukrzycy chorzy powinni unikać, a nawet wyeliminować z diety cukry proste.

Źródłami węglowodanów prostych są:
   • cukier;
   • słodycze; 
   • słodzone napoje;
   • słodzone przetwory z owoców;
   • miód. 

Warto wiedzieć, że eksperci z Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) nie zalecają używania fruktozy jako zamiennika cukru. Dopuszczalne jest natomiast stosowanie słodzików. Za korzystną w cukrzycy uważa się stewię.

Dodatkowo chorzy powinni ograniczyć spożycie soli. Jej ilość w diecie może wynosić do 5 g (1 łyżeczka) dziennie. Dla osób z nadciśnieniem tętniczym ograniczenie jest większe. Diabetykom rekomenduje się też rezygnację z palenia tytoniu i picia alkoholu. 

Według ekspertów z PTD brakuje dowodów naukowych, aby ustalić jedną, optymalną zawartość węglowodanów w jadłospisie osób chorych na cukrzycę. Przyjmuje się, że udział cukrów w wartości energetycznej diety powinien wynosić około 45%. Ich dobrym źródłem są produkty z pełnego ziarna zbóż, bogate w błonnik pokarmowy i o niskim indeksie glikemicznym.

W cukrzycy nie należy stosować źle zbilansowanych diet, np. niskowęglowodanowych (zawierających poniżej 130 g węglowodanów dziennie). Co prawda redukują one wagę i zmniejszają poziom cukru we krwi, ale stosowane dłuższy czas stopniowo prowadzą do sposobu żywienia sprzyjającego miażdżycy. Ponadto zbyt wysokie spożycie białka w takiej diecie może być potencjalną przyczyną uszkodzenia nerek.

W planie żywieniowym dla diabetyków tłuszcze mogą stanowić 25-40% wartości energetycznej. Należy ograniczyć tłuszcze nasycone, które znajdują się w produktach pochodzenia zwierzęcego. Ich udział w diecie cukrzycowej powinien wynosić mniej niż 10% ogółu energii. Zalecane jest też, aby „dobre” kwasy tłuszczowe jednonienasycone zapewniały 10-15% wartości energetycznej diety cukrzycowej. Taki rodzaj tłuszczów jest zawarty np. w oliwie z oliwek czy oleju rzepakowym. Z „dobrych” tłuszczów wielonienasyconych powinno zaś pochodzić 6-10% wartości energetycznej jadłospisu. Tłuszcze wielonienasycone znajdują się m.in. w olejach roślinnych i rybach morskich.

Osobom z cukrzycą zalecane jest także unikanie izomerów trans kwasów tłuszczowych. Ich źródłem są margaryny twarde, tłuszcze piekarnicze czy dania typu fast food. Zawartość cholesterolu pokarmowego w dziennym jadłospisie diabetyka nie może przekraczać 300 g, a u osób z zaburzeniami lipidowymi – 200 g. 

Udział białka w diecie cukrzycowej powinien wynosić 15-20% wartości energetycznej (1-1,5 g/kg m. c./dobę), a u osób z przewlekłą chorobą nerek – 0,8-1 g/kg m. c./dobę. Dobrymi źródłami białka dla diabetyków są chude gatunki mięsa i wędlin. Zalecany jest przede wszystkim drób i ryby, a raz na jakiś czas – chude mięso wołowe i cielęcina. Osobom z cukrzycą rekomenduje się także chudy nabiał. Chorzy mogą również sięgać po nasiona roślin strączkowych, które zawierają duże ilości białka roślinnego.

Specjaliści zalecają, aby witaminy i składniki mineralne w diecie cukrzycowej pochodziły z naturalnych źródeł pokarmowych. Suplementację rekomenduje się jedynie w przypadku niedoborów. Wyjątek stanowi witamina D. 

Źródła: 
   1. M. Jarosz (red.), Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Warszawa 2016, 2017, s. 366-377
   2. E. Lange, D. Włodarek (red.), Współczesna dietoterapia, Warszawa 2023, s. 411-421
   3. M. Grzymisławski (red.), Dietetyka kliniczna, Warszawa 2019, s. 267-269 
   4. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/68179,indeks-glikemiczny (dostęp 21.09.2023)
   5. https://www.mp.pl/cukrzyca/dietaiwysilek/67051,dieta-cukrzycowa (dostęp 21.09.2023)

Materiały publikowane w aplikacji ApteGo mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. W żadnym wypadku nie zastępują konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub inną osobą wykonującą zawód medyczny. Przed podjęciem decyzji mogącej mieć wpływ na Twoje zdrowie, skonsultuj ją z profesjonalistą medycznym, który uwzględni Twoją indywidualną sytuację zdrowotną.

redaktor: mgr farm. Angelika Czarnecka